Home - Inhoud - Willem (volgende) - Pieterpad-2 (terug) - Archief - red.
MARX, EEN FAMILIEGESCHIEDENIS		 WEEK 19
no. 6-10
10 mei 2010
INTERACTIE:
Bijdragen voor de COLUMN-ruimte zijn via redactie in te zenden. Graag ondertekening met e-mailadres. Ook een fotootje behoort tot de mogelijkheden. Een sleutelwoord of kopje is handig. Plaatsing kan op zich laten wachten door technische problemen, afwezigheid van de muze, vakantie e.d.
ONDERWERPEN:
De columnruimte is vrij. Het kan een persoonlijke oprisping, recensie, mailwisseling, oproep of iets anders zijn. Er geldt in principe een maximum van duizend woorden, maar uitzonderingen zijn mogelijk. Eventueel wordt over de vorm ge-emaild.

Het faillissement van het speculatiekapitalisme doet als vanzelf grijpen naar de eerste critici daarvan, onder wie Karl Marx uiteraard met kop en schouders uitsteekt. Nieuw-dennendal.nl kijkt naar de toekomst, maar is niet te beroerd te leren van de lessen van het verleden.
Karl Marx en Friedrich Engels, in voormalig Oost-Berlijn
MARX, EEN FAMILIEGESCHIEDENIS
door Hans Grimm

‘Marx terug van de vuilnisbelt’ (Volkskrant 1 mei), ‘Kijken in de ziel van het monster’ (NRC, 30 april), ‘Mag het afgelopen zijn met Marx?’ (VK 3 mei), ‘Marx verdient werkelijk rehabilitatie’ (VK 4 mei). Het zijn enkele van de krantenkoppen van begin mei, een periode die in het teken stond van een ware hausse rond de vader van de Verelendungstheorie en Das Kapital. Marx was nooit een gemakkelijk heerschap; het was een soort Louis van Gaal in de dop. Je haatte hem of liep met hem weg.
Voor mij is hij vooral verbonden met de periode 1969-1970, die ik deels in de kazerne, deels als erkend dienstweigeraar in het Haagsche Tehuis voor Ongehuwden (HTO) doorbracht. In de kazerne las ik de ‘neomarxist’ Marcuse en met de kameraden van het HTO worstelde ik me door een lijvige ‘marxistisch-leninistische’ brochure van studenten van de TH-Delft heen - rode vlag in de hoek ( zie Middelenman).
Maar de afgelopen weken was het dus opnieuw raak. Op 1 mei, de Dag van de Arbeid, begaf ik mij met kameraad Ben naar de Singelkerk in Amsterdam in de hoop aanwezig te kunnen zijn bij het ten doop houden van een hertaling van Das Kapital door Hans Driessen. De plechtigheid zou om 16.00 uur aanvangen in aanwezigheid van onder meer illustere peetouders als Elsbeth Etty en Arnold Heertje.
Halverwege liep de ketting van mijn fiets en het duurde enige tijd voor ik het vermaledijde ding weer om het rad kreeg, waarna we –het moet gezegd, ook Ben- dus met vetzwarte vingers onze weg vervolgden.
Het was 15.45 uur toen we bij de Atheneum boekhandel aan het Spui kwamen. De gereserveerde kaartjes zouden daar tot 15.30 vastgehouden worden. Een verkoper verwees ons naar de kerk, waar alle kaarten inmiddels naartoe waren verhuisd.
De spanning steeg. Maar er waren nog plaatsbewijzen genoeg toen wij ons vijf minuten later meldden. Ik had meer volk verwacht en me voor niets druk gemaakt. We hadden nog ampel tijd om onze proletarisch zwarte handen op het toilet te reinigen.
Toch bleek de ruimte aardig gevuld toen tien minuten na vieren René Gude als moderator de bijeenkomst opende. Etty mocht het spits afbijten en hield een amusant betoog over haar persoonlijke ervaringen met Das Kapital in de jaren zestig en vroege jaren zeventig. Geïnspireerd door haar toenmalige vriendje, een toegewijde kameraad, stortte ze zich op de Duitstalige versie, maar die bleek aangekomen bij het ‘warenfetisjisme’ voor haar te droog en te moeilijk; door de vertaling van Lipschits –het uitgangspunt voor Driessens arbeid- werkte zij zich geduldig heen, waarna ze rijp was voor toetreding tot de selecte club van de CPN.
Vervolgens werd het boekwerk door haar voornamelijk nog gebruikt als spaarpot – nota bene vanwege de titel. Toen zij het boek voor haar lezing in de Singelkerk ter hand nam, dwarrelde er een briefje van 25 gulden uit.
De econome Ester-Mirjam Sent en de filosoof Ad Verbrugge droegen beiden vanuit hun specifieke vakgebied aan de bijeenkomst bij. Sent maakte duidelijk dat de huidige financiële crisis te complex is om zondermeer te kunnen stellen dat Marx en de neomarxisten in de 21ste eeuw alsnog hun gelijk krijgen. Verbrugge kwam de marxisten in die zin meer tegemoet.
Daarna was het woord aan Heertje, die het volk triomfantelijk een van nog drie resterende, in papieren kaft gebonden, vroege exemplaren van Das Kapital toonde. Hij had het ooit in Parijs voor enkele honderden guldens in de wacht weten te slepen; de andere twee bevinden zich nu in musea in Moskou en Tokio.
Heertje bleek niet alleen in bezit van een van de vroegste ingenaaide exemplaren. Hij liet zich ook kennen als een van Marx’ trouwste lezers en bewonderaars. Hij wees op de invloed van de technologie ten tijde van Marx (de industriële revolutie) én in ons huidige tijdperk met zijn internet en globalisering.
Marx was een vroege internationalist en andersglobalist -zie het in 1848 gepubliceerde Communistisch Manifest. Hij werd primair gedreven door zijn verontwaardiging over de uitbuiting van fabrieksarbeiders, door onrecht dus. Om niet als utopist te worden weggezet legde hij de nadruk op het wetenschappelijke karakter van zijn theorie. Het kapitalisme zou uiteindelijk te gronde moeten gaan aan innerlijke tegenstellingen, niet aan revolutionaire activiteiten –zoals later door Lenin en consorten werd bepleit.
Marx -voortkomend uit een geslacht van rabbijnen- was in de eerste plaats een ethicus, benadrukte Heertje, en zo heb ik hem ook altijd begrepen en gezien. Hij was een 19de-eeuwer, net als Multatuli en Ferdinand Domela Nieuwenhuis, een voorvechter van onderdrukten en strijder voor een betere wereld.
Marx kan niet los worden gezien van de tijd waarin hij leefde, met zijn bittere armoede en fundamentele achterstelling van allerlei groeperingen. (Het algemeen kiesrecht werd in Nederland pas in 1917 ingevoerd en vrouwen moesten nog twee jaar wachten!)

Pake (Rêade Jan)
Beppe

Voor mij is hij bovendien verbonden met mijn overgrootvader van moederszijde, Jan Kornelis Nicolai of -in de woorden van mijn moeder- 'Pake', die in 1897 van Molenend naar Leeuwarden verhuisde omdat 'Beppe' haar baantje van stovenzetster in de kerk van Oenkerk was kwijtgeraakt. Het kerkbestuur was er niet langer van gediend dat Pake, bijgenaamd Rêade Jan, met zijn hondenkar naar Joure reed om daar Domela te horen spreken.
Pake, die in Oenkerk en omstreken als ‘karrider’ voor boeren had gewerkt, vestigde zich in Leeuwarden en begon daar een nieuwe carrière als timmerman-aannemer. In Leeuwarden staan in de omgeving van de Groningerstraatweg nog verscheidene huizen die door hem en zijn zoon, mijn ‘opa Kees’, zijn gebouwd.
Of Pake nou wel of niet een marxist was, is niet geheel duidelijk, maar hij was in ieder geval een aanhanger van Domela. En over Domela’s sympathieën bestaat geen onduidelijkheid. Hij maakte zelfs een uittreksel uit Das Kapital, dat hij in 1881 publiceerde met een opdracht aan Marx, ‘den onversaagden denker, den edelen strijder voor de rechten van het proletariaat’ *).

*) Van christen tot anarchist, geselecteerd door Albert de Jong - blz. 21 en 22; 1970, A.W. Bruna & Zoon, Utrecht

PS: Voor meer marxisme zie: filosoof en neomarxist Slavoj Zizek. (Uitzending vond plaats maandag 11 januari in VPRO's Tegenlicht; Zizek is ook elders te zien, zoals bij YouTube: 'What does it mean to be a revolutionary today?'.)