uitzicht over  de Ganges vanaf de ghats van Varanasi (Benaras, Kashi)

NEW DELHI, 31 jan. - 'Aankomst'

Twee vrouwen zitten op het trottoir tegenover m'n hotel - Ajanta Hotel, Arakasan Rd, Pahar Ganj, New Delhi - chapati's te bakken. Ze doen dat in een grote pan boven een houtvuur met hoog flakkerende vlammen. Achter hen, in de deuropening van een vervallen pand, zit een man, net als de vrouwen in hurkzit.
Boven de gewelfde deuropening is een raam, met in het kozijn een beeldje van een godje, vermoedelijk Ganesh, maar het is niet helemaal duidelijk omdat de schemering is gevallen en het duister vanuit donkere stegen de Arakasan Road is binnengedrongen. De vrouwen gaan maar door met chapati's bakken. Bruine armen steken uit hun over het hoofd getrokken sari's, gracieus en magisch de vlammen bezwerend en zich er tegelijkertijd aan warmend. De man beweegt niet, zit urenlang stil.

India is in elf maanden 6 eurocent duurder geworden. De euro staat nu op 52 Rs tegen vorig jaar 58 Rs. Misschien is het juister te zeggen dat 'wij' 6 eurocent armer zijn geworden. De 'India-boom' vertaalt zich ongetwijfeld in de portemonnees van de opkomende middenklasse, maar daar valt op straat weinig van te merken. Misschien is het alleen maar iets van de economen en de statistieken. Ik ben minder geschokt dan de vorige keer dat ik in New Delhi aankwam (maart 2005), maar dat is ook logisch. De reis is als het ware een voortzetting van die van vorig jaar: zie de reisherinneringen zoals opgetekend in Dagboek India 2005.
Mijn eerste bestemming was nu net als destijds New Delhi. Ik zit dit verhaal uit te tikken in een internetcafe in een nauwe zijsteeg van de Main Bazaar (Pahar Ganj), maar ik heb het vanochtend in de steigers gezet op het Kitchen-dakterras van mijn tweede hotel in Delhi, Hotel Shelton - gedreven door goedlachse Nepalese jongens, compleet met Tibetaanse vlaggetjes, sitar- en tablamuziek uit de speakers, OM-tekens op de muren en posters met raadselachtige teksten als 'No One is Happy When Quality is Missing; You Are No One; Good Quality can make You No One'.
De eerstvolgende bestemming is Varanasi, ook wel Benares of Kashi (stad van Shiva, stad van het Licht). Ik heb voor m'n vertrek in Amsterdam, bij Pied a Terre, een City Guide van Varanasi gekocht. Het boekje dateert van 2002 en is geschreven door Swati Mitra en Sona Thakur (Eichen Goodearth Ltd, supported by U.P. Tourism). De introductie begint met een citaat van Shankaracharya (een hindoeïstische, naar ik meen achtste-eeuwse, hervormer):
'Brahma once weight the heavens against Kashi. And Kashi, being heavier, sank downward, while the skies, despite all the gods who lived there, rose upwards'

Mitra en Thakur stellen in hun voorwoord dat de eerste sectie van het ruim 200 bladzijden tellende werkje is gewijd aan 'de spirituele resonantie' van de stad.
Die eerste sectie beslaat ongeveer driekwart van het boek. De rest bevat praktische tips over festivals, handicraft enzovoort. Dat zegt iets over de schrijvers, maar misschien ook wel over Varanasi. Het is hét heiligdom van de hindoes, het Jeruzalem van de christenen (en joden en moslims) en Rome van de katholieken, het Qom en Kerbala van de sjiieten.
Woensdag 13.30 uur vertrekt m'n trein van het New Railway Station in Delhi. Donderdagochtend 05:30 uur kom ik aan bij de crematiegronden langs de Ganga...

A. en Lobsang bij Sarnath  

VARANASI, 4 febr. - 'Biggie'

Biggie is naar eigen zeggen twaalf jaar oud. Hij oogt niet ouder dan tien, tenger, grote donkere ogen in een leuk open gezicht. Hij verkoopt ansichtkaarten aan de oever van de Ganga, op de ghats van Varanasi. Hij biedt ze aan voor 5 RS het stuk, rijkelijk veel voor de beduimelde prentjes, maar goed: ik wil niet krenterig wezen en koop er twee. Een van een crematie en eentje van een Baba, die met ladingen kralenkettingen omhangen en een grote drietand (thrisul) ietwat potsierlijk langs de rivier stapt. Biggie heeft de foto's nog niet aan me verkocht of daar komt de Baba in eigen persoon aan. Biggie bevestigt dat het gaat om de sadhu van de foto. Even later zit de Baba bij de puja, de eredienst aan de Ganga, pontificaal naast de leadzanger op het podum mee te zingen.
Biggie vergezelt me die namiddag en avond vrijmoedig op mijn verkenningen. Hij groeit zienderogen in zijn rol van gids en babbelt honderduit over oplichters die toeristen 'cheaten' - dat doet hij niet, daar houdt ie niet van - over zijn vriendje Ravi, die in dezelfde klas zit als hij en die ook ansichten verkoopt, over 'de les' die hij 's avonds van 21.00 tot 24.00 uur krijgt in de weverij van een 'uncle' ( kinderarbeid?); kortom over het leven van een 12-jarig jongetje aan de onderkant van de samenleving in de grootstad Varanasi (2 miljoen inwoners).
Biggie biedt bij de Dassaswamed Ghat grootmoedig thee aan. Ik protesteer en wil voor hem en mij betalen, maar daar wil hij niet van weten. Hij haalt een theeverkoper en we drinken thee (chai) a 3 RS, samen met zijn vriendje Ravi die met een stapel ansichten is komen aanzetten.
Het is donker geworden en feest aan de Ganga: er worden klokken geluid, bellen gerinkeld, schelpen geblazen, wierookstokjes ontstoken en bootjes met waxinelichtjes te water gelaten op de muziek van een India's orgeltje. Vooral wordt er gezongen en geklapt.
Ondertussen doen de zakkenrollers hun werk. Als ik een foto heb gemaakt en bezig ben geld te pakken voor een meisje dat bloemenbootjes aanbiedt, wordt mijn digitale camera van 180 euro gerold. Het is een kwestie van een paar seconden niet opletten en, om het eufemistisch te stellen: even slikken.
Biggie houdt me de rest van de avond gezelschap en helpt me over het verlies heen. Ik vertel het hem niet, om de pret niet te bederven. 'It is your first day on the Ganga, that is very special', zegt ie.
Ik koop samosa's en mandarijnen en deel die met hem. Samen met Ravi brengt ie me om een uur of negen, als het zo'n drie uur donker is geweest, terug naar de ghat bij het Guesthouse. We lopen langs vuurtjes, zwervers, bedelaars, sadhu's, toeristen en vooral veel gewone Indiërs. Af en toe moet ik even op m'n vriendjes wachten, als ze kaarten aan een toerist proberen te slijten. Speciaal boten met oudere westerse toeristen zijn in trek. 'Die betalen grif 15 Rs voor een ansicht', zegt Biggie. De uitspraak zet hem aan het denken: klopt dat wel met zijn eerdere verhaal over het verderfelijke van cheaten? 'I do not like cheating', zegt ie nogmaals nadrukkelijk.
Op mijn vraag wanneer ie naar school gaat, antwoordt ie dat ie vanwege het Saraswati-festival de rest van de week vrij is. Hij hoeft pas maandag weer, en zit daar duidelijk niet op te wachten.
Hij informeert vrijmoedig naar mijn omstandigheden, werk, gehuwde status, kinderen enzovoort. Hij is onder de indruk van mijn leeftijd (58) en mijn twee dochters, 21 en 27. Ravi maakt er van dat ik 27 dochters heb, en dat geeft veel schik. Biggie vertelt over een bruiloftsfeest dat die dag eerder is gehouden. Trouwen is belangrijk in Varanasi. Hij nodigt me alvast uit voor de bruiloft van zijn oudere broer, die nu 16 is en over vier of vijf jaar gaat trouwen.
We maken een afspraak voor morgen 12.00 uur; ze zullen me de Hanuman-tempel laten zien.

VARANASI, 4 febr. - 'Lobsang'

Lobsang is een ongeveer 50-jarige monnik uit Thikse, op 4000 meter in de Himalaya, niet ver van Ladakh. Hij bezoekt Sarnath en Bodh Gaya, en houdt zich ook bezig met de werving van deelnemers en sponsors voor een Follow the Footsteps of the Buddha-toer. Hij is kaal als een biljartbal en heeft een paar scherpe oogjes in een vriendelijk gezicht. Zijn donkerrode pij is afgezet met een paars biesje. Stevige, gebruinde armen monden uit in krachtige handen.
Lobsang raakt in een theestalletje langs de weg bij de Boeddha-stupa van Sarnath in gesprek met de 25-jarige A. uit Berlijn, antropologe met als specialisatie Zuid-Azie. Ze volgt in Varanasi een cursus Hindi en verblijft net als ik in Guesthouse Singh. We hebben een autoriksja gedeeld naar Sarnath en zij is gaan theedrinken terwijl ik m'n rondjes om de stupa loop. Ze zei dat ze zich wat moe voelde, maar had waarschijnlijk ook geen zin in het betalen van de toegangsprijs van 100 Rs.
Lobsang zag haar donkerblauwe ogen, zag hoe ze gracieus een haarlok om een vinger draaide, hoe ze glimlachte en herkende prompt een incarnatie van een Tara-godin. Hij hoorde haar Hindi spreken en raakte verder onder de indruk. Ze vertelde hem dat ze antropologie studeert, met als specialisatie indologie. Lobsang was verloren.
Als ik hen ontmoet lopen ze in de richting van de Thaise tempel. A. stelt me voor en Lobsang is blij verrast te horen dat ik naar Bodh Gaya wil reizen. Hij ziet mogelijkheden. Een wat oudere boeddhist in spe is van harte welkom.
Hij brengt ons met een autoriksja naar het Tibetaanse klooster achter de Boeddha-stupa en we krijgen een VIP-behandeling. Terwijl een hele rij buitenlandse toeristen en Tibetaanse leken voor de ingang van de tempel op de Karmappa Rinpoche - de op een na hoogste Tibetaanse geestelijke - staat te wachten, mogen wij de tempel ingaan waar een dienst aan de gang is.
De ogen van de toeterende en bellen klingelende jonge monniken volgen ons nieuwsgierig, als we een rondje onderlangs de Boeddha lopen. Van het flinterdunne jurkje van de Tara-godin zijn in de warmte voor deze omgeving wellicht enkele knoopjes te veel losgesprongen. A. is de onschuld zelve. Het getoeter en gerinkel krijgt iets teders.
Als we buiten staan blijkt de Karmappa net vertrokken. We hebben hem gemist en onze thakpa' s, witte zijden sjaaltjes die aan hoge lama's worden aangeboden uit respect en liefde voor hun onderwijs in het dharma, in zekere zin voor niets gekocht.
Lobsang is zichtbaar teleurgesteld. A. bukt zich om haar slippers aan te trekken. Er springt nog een knoop los. Als ik besluit de euvele moed op te brengen haar daar op te wijzen en uit de doeken doe dat ze de kuisheidsgelofte van de jonge monniken danig op de proef stelt, slaat ze verschrikt haar hand voor haar mond. Ze verzekert me dat ze het niet had gemerkt. 'Was it all the time like this?' vraagt ze. 'Das war tol ja, das war super!' stelt ze vervolgens in een adem vast.
We nemen met een namasté en een warme handdruk afscheid van Lobsang, die ons node laat gaan. Tot in Bodh Gaya.

Kapper langs Sonarpur Road  

BODH GAYA, 9 febr. - 'Van Varanasi naar Bodh Gaya'

Vanochtend vroeg aangekomen in Bodh Gaya. Ik reisde op met een hippieachtige Amerikaanse cyberneut die al zeven maanden rondreist door India en Indochina. Hij kwam uit Bangalore waar hij in de ICT had gewerkt. Mijn vraag naar de economische 'boom' in de veronderstelde Silicon Valley van India maakte hem aan het lachen.
Bangalore is een grote smerige stad met veel slums en vaag, in de verte, iets van nieuwbouw dat lijkt op een bedrijvenpark, aldus mijn informant. Hij reisde naar Gaya omdat hij daar het vliegtuig kon pakken naar Rangoon.
Onze trein zou om 16.25 uur vertrekken, maar had twee uur vertraging. Dat gaf me ruimschoots gelegenheid wat rond te kijken op het station van Varanasi. Er liep een gemeen uitziende stier op het perron traag door de kleurige menigte die daar met alle mogelijke bagage bivakkeerde. Het beest trok een breed spoor door de massa. Uiteindelijk vond een personeelslid van de Indiase spoorwegen de energie er iets aan te doen en kwam met een stok het dier verwijderen. Daarvoor moest de stier echter door de vertrekhal, waar duizenden zich verdrongen. Kortom: onbeschrijfelijke taferelen.
Mijn reisgenoot merkte op: ' In India gebeurt op ieder moment op iedere vierkante meter evenveel als in de rest van de wereld bij elkaar.'
Het restaurant van Station Varanasi heeft de troosteloosheid van overheidsinstellingen in de vroegere Oostbloklanden. De vertrekhal van de goedkoopste klasse tart iedere beschrijving van smerigheid en vuilheid. De aanblik van de toiletten doet je iedere behoefte vergeten.
Toen we uiteindelijk op perron zes stonden voor de trein naar Gaya, drentelde daar onbekommerd een koe tussen de rails van het spoor waarop onze trein moest aankomen. Bij nadering van trein nummer 3010 stapte het dier onverstoorbaar over de rails naar het aangrenzende spoor. Niemand maakte zich er druk om.
De Lonely Planet waarschuwt tegen nachtelijke reizen tussen Gaya en Bodh Gaya en ik was aanvankelijk van plan met mijn reisgenoot een hotelletje bij het station van Gaya te nemen en de volgende dag overdag door te reizen voor het laatste stukje van 13 kilometer per riksja.
Bij aankomst in Gaya drong een Tibetaanse monnik evenwel aan op het delen van een autoriksja. Het was maar 20 minuten, zei hij. Allebei 50 Rs. Ik nam dus afscheid van de cyberneut en stapte met de monnik in de riksja. We reden met een belachelijke snelheid door het duister naar Bodh Gaya, waarbij de monnik en de chauffeur steeds waakzaam om zich heen keken - of was dat mijn verbeelding?.
Bihar, waarin Gaya en Bodh Gaya liggen, is bandieten-country. Het station wemelde van de militairen. In de trein zaten met automatische geweren bewapende begeleiders.
We belandden uiteindelijk heelhuids in Bodh Gaya, maar toen moest ik nog een verblijf versieren. De riksjarijder wilde me afzetten bij hotel Laxmi, maar de monnik voorkwam dat. Het was volgens hem niet betrouwbaar. Hij nodigde me uit om de nacht door te brengen op zijn kamer in een huis dat hij samen met andere monniken huurde. Daar lagen al zijn broer, zijn zus en zijn leraar, alle drie ook kloosterling.
We dronken thee, aten een soort koek en de non stelde grootmoedig haar enige deken ter beschikking. Ik heb alleen een lakenzak bij me, omdat de guesthouses en hotels voorzien zijn van dekens. Ik viel zowaar in slaap op het matje van enkele millimeters.
's Morgens aten we gerst met thee en koekjes die de monniken hadden gekregen van Tibetaanse leken, hele zakken vol. Ook de ouders van mijn gastheer, Jamba, kwamen aanzitten, alsmede nog een oom en tante. Het werd een vrolijke boel.
Niemand wist waar Nederland ligt. De ouders bezochten voor het eerst hun naar India gevluchte verwanten. Ze kunnen dit jaar op een Chinees paspoort naar het buitenland. Dat impliceert natuurlijk wel erkenning van het bewind in Beijing.
Jamba vluchtte zeven jaar geleden over de Himalaya naar Nepal. Hij had zijn ouders sindsdien niet meer gezien.

BODH GAYA, 11 febr. - Bedelaars

Mijn God, wat een armoede! Bedelaars zijn in Bodh Gaya, de plaats waar de Boeddha circa 600 v. Christus verlicht raakte, alomtegenwoordig. Even universeel als het universele Wezen dat hier aanbeden wordt.
Ze steken hun handen met bedelnap door het hekwerk rond de Mahabodhi Mahavira-tempel; ze staan met grote ogen te staren naar het voedsel op de tafels van het OM-restaurant waar de internationale elite is neergestreken; ze bevolken de trottoirs in de omgeving van de tempel en ze slapen 's nachts in de zijstraten.
In lompen gehulde kleine, donkere mensen zonder wie Bodh Gaya niet Bodh Gaya zou zijn, India niet India en de Derde Wereld niet de Derde Wereld.
Ze doen vooral een beroep op de toeristen, de boeddhisten in spe en andere god- en nirvanazoekers. Ze worden meest genegeerd, maar soms , niet zelden na een bezoek aan de tempel, wordt in zakken getast en worden muntjes uitgedeeld. Je kunt speciaal voor dit doel bij de hoofdpoort zakjes kleingeld kopen. Ze geven een derdewerelddimensie aan die andere groepen mensen die het van de tempelbezoekers moeten hebben: riksjarijders, handelaars en horeca-exploitanten.
Ook die doen vaak een beroep op barmhartigheid, zoals de riksjarijders die me gisteravond naar het Deep Guesthouse bracht voor 20 Rs en bij wijze van dankbaarheid, het was vermoedelijk 10 Rs meer dan ie had verwacht, het geld naar zijn voorhoofd bracht. De armoede overheerst alles en plaatst iedere relatie en iedere interactie in de context van 'haves and have nots'.
Tot mijn verbazing zijn er in Bodh Gaya maar betrekkelijk weinig westerlingen. Ze zitten meest in hotels en guesthouses in de omgeving van de Mahabodhi-tempel en lunchen en dineren in het bovengenoemde OM-restaurant: het trefpunt van backpackers en andere toeristen.
Bodh Gaya is geen plek om lang te vertoeven, tenzij je sterk in meditatie en boeddhisme geïnteresseerd bent. De Mahabodhi-tempel is op zich indrukwekkend genoeg en zeker een bezoek waard, maar het dorp er omheen is één grote marktplaats met horeca-voorzieningen waarop je snel bent uitgekeken.
De duizenden Tibetanen, monniken en leken die het complex dagelijks bezoeken, maken overigens wel dat je de boodschap van de Boeddha ernstig neemt. Sommigen maken de rondgang rond het heiligdom tot een ritueel van zelfkastijding, waarbij om de paar passen wordt geprostreerd, dat wil zeggen dat de gelovige zich ritueel in de volle lengte op het plaveisel uitstrekt. (Dat Boeddha de Weg van het Midden propageert en ieder vorm van fanatisme en fundamentalisme afwijst, lijkt nog niet tot alle bodhisatva's te zijn doorgedrongen - of speelt hier mijn verzet tegen ritualisme en al deze deemoedigheid een rol?).
Bodh Gaya is verder vooral één grote stofwolk, waar velen kuchend door het leven gaan. Veel bezoekers, vooral Japanners maar ook Tibetaanse monniken, hebben een mondmasker voor. Zelf trek ik m'n India-shawl voor m'n mond, slik Koflet, een hoestdrankje, en zuig mentholsnoepjes.
Medicijnen zijn in India spotgoedkoop. De meeste winkelstraten tellen wel een drogisterij, waar middeltjes als Koflet voor zo'n 40 Rs (nog geen euro) te krijgen zijn.
De Tibetaanse kruidendokter bij de tempel rekent aardig wat meer. Een zak pillen, een soort donkere toverballen, komt op zeker 3000 Rs (ongeveer 60 euro). De dokter draagt zelf een mondmasker tot over zijn neus. Kennelijk heeft hij meer vertrouwen in het masker dan in zijn medicijnen of vindt hij ten minste het masker een belangrijke aanvulling.
Het doet mij in ieder geval besluiten het bij de Koflet van 38 Rs te houden.

BODH GAYA, 12 febr. - 'De Bodhi Boom'

De Bodhi Boom, ook genoemd Peepal Tree of Ficus Religiosa, is volgens een gidsje dat in het tempelcomplex gekocht kan worden 'een object van verering' en ook wel 'een symbolische representatie van de Boeddha'.
De huidige boom is vermoedelijk de vijfde generatie. Tussen de Bodhi Boom en de tempel, een tientallen meters hoge stupa die momenteel in de steigers staat, ligt de 'Vajrásana ' of Diamanttroon, in opdracht van koning Asoka de Grote in de derde eeuw voor Christus vervaardigd.
Het is de plek waar de Boeddha 49 dagen in meditatie zat en volgens boeddhisten de Navel van de Aarde.
Een bonte stoet verlichtingszoekers paradeert al mantra's mompelend of ook wel gewoon met buurman of buurvrouw converserend kloksgewijs om de tempel met de heilige boom. Een westerse jonge vrouw zit met kaarsrechte rug voor de Diamanttroon in kleermakerszit. Tibetaanse leken en monniken prostreren zich tientallen malen. Sommigen maken het hele rondje om de tempel al prostrerend, met om de handen plankjes gebonden. Een Tibetaanse vrouw komt met wat kinderen naast me zitten. Een van de kinderen heeft het Syndroom van Down. Hij trekt rare gezichten, doet aan een soort kickboksen en laat zich kortom weinig gelegen liggen aan de geloofsijver rondom hem. Een zusje probeert hem in toom te houden maar dat heeft weinig effect.
Achter het hek staan mensen te wachten op vallende blaadjes van de Bodhi Boom. Soms worden tot grote hilariteit duikvluchten gemaakt om een blad op te vangen. Een westerse vrouw komt naast me zitten, maar is niet tot enige conversatie bereid. Als ze na geruime tijd wegloopt, laat ze haar fles mineraalwater staan. Een Indiase jongen is zo vriendelijk hem haar achterna te brengen.
Achter de tempel zitten honderden monniken gebeden op te zeggen. De meesten maken een boerse en armoedige indruk. Het zijn zeker niet allen koningskinderen, zoals Siddhartha Gautama. Als ik het complex wil verlaten kan dat niet, doordat zich achter het gesloten hek een grote menigte heeft verzameld die door de poort wil.
Een van de Tara-godinnen, de Groene, zou tranen uit haar derde oog gehuild hebben. Sensatie, een soort stormloop. Ik kan via een zijuitgang ontkomen. Een monnik zoekt contact en loopt met me op. Zodra we buiten het complex zijn, nodigt hij me uit op een stenen richeltje naast hem te gaan zitten. Er volgt een basaal gesprek want zijn Engels is beperkt. Als snel komt de aap uit de mouw. Hij komt uit Nepal en vraagt sponsoring voor een project van zijn klooster. Hij krijgt 20 Rs (40 eurocent) van me, niet veel, maar toch meer dan de gewone bedelaars, die het meest met een paar roepies moeten doen.
Siddharta Gautama zwierf van de Dungeshwar Hills over de Niranjani River naar Bodh Gaya. De grot waar hij zes jaar in ascese verbleef, ligt ongeveer 13 kilometer buiten Bodh Gaya. Bij een bezoek blijkt in het duister van de grot een sterk vermagerde Siddharta te zitten, wiens ribben letterlijk te tellen zijn. Hij zou van een herderin, Sujata, rijstpudding aangeboden gekregen hebben, en dat bracht de ommekeer. Daarna propageerde hij de Weg van het Midden, een celebratie van leven in spiritualiteit. (Hij wees overigens ook iedere aanbidding en verering af, zoals onder meer afbeeldingen - de huidige beeldenhausse dateert van de periode na Asoka.)
Door het hekwerk van het tempelcomplex steken magere armen met bedelkommen. Moe en murw gebeukt door het gezeur om muntjes worden ze meest genegeerd.
Boeddha wijst de weg naar vrede, maar richt zich vooral op het individu. Zijn leer lijkt in het huidige tijdsgewricht tekort te schieten in collectieve en praktisch maatschappelijke zin. Al die monniken zouden er goed aan doen het boekje Sociale Actie van Piet Reckman aan te schaffen.
Hoe is vrede mogelijk zonder het armoedevraagstuk op te lossen?

Rode Sadhu in Bodh Gaya langs Nairanya River

Boeddha in grot, Dungeshwar Hills

BODH GAYA, 17 febr. - Sadhu's


Het Deep-Guesthouse in Bodh Gaya ligt aan de Nairanja River, verzekert de receptionist me. Ik hoef maar een paar honderd meter te lopen. Ik loop van het stadje af, voorbij de talloze stalletjes en shops, maar zie nergens een rivier. Dan begint het me te dagen. De kale zandvlakte achter de rij struiken en bomen is natuurlijk de rivier die Boeddha overstak nadat hij de Dungeshwar Hills had verlaten en waar hij de herderin Sujata ontmoette die hem rijstpudding aanbood. De Nairanja staat droog.
Op de oever staat een bakstenen gebouwtje met achterin een hekwerk, waarachter een Hanumanbeeld. Een aangrenzend vertrek heeft een smeulend houtvuur, waarnaast een drietand (trisul) staat. Er hangt een bloemenketting omheen. In een hoek liggen wat dekens. Kennelijk wordt het vertrek bewoond.
Over het pad naar het tempeltje komen twee mannen aangelopen. De ene is volledig in het rood. Hij draagt een rode muts en een woeste baard. Verder heeft hij opvallend sprekende ogen en een eveneens opvallend slecht gebit. Zijn metgezel draagt kleding in verschillende kleuren en wel drie mala's. De voortanden in de bovenkaak ontbreken. Ook hij draagt een baard, maar die is gefatsoeneerd.
De laatstgenoemde man neemt het woord in gebroken Engels. Er worden de bekende beleefdheden uitgewisseld. 'Where are you from?' Al snel vraagt hij of ik er bij kom zitten. Ze gaan een puja, een offering, aan de rivier doen. Er komt een derde man bij, iets ouder en iets traditioneler gekleed. Geen mala. Hij leidt de dienst.
Er wordt ganja (wiet) gekneed en er gaat een pijpje rond. Het pijpje wordt mij vriendelijk aangeboden, maar ik weiger even vriendelijk en wijs verontschuldigend op mijn borst, kuchgeluiden makend. Het is geen punt. De pijp gaat mij voorbij.
De sadhu in het rood, die de centrale plaats naast de trisul inneemt, maakt via de tolk duidelijk dat de voorganger, die zachtjes af en toe gebeden opzegt waarbij iedereen zich stil houdt, de basis voor de tempel heeft gelegd. 'He did everything, so we can do puja here, on the river.'
Hij legt ook uit dat er dichtbij een plek is waar een inmiddels gestorven sadhu negen dagen onder de grond begraven is geweest. Een steen geeft de plek aan.
'Are you peaceful', vraagt de tolk aan mij, en begint een verhaal over shakti-energie.
Ik voel me redelijk op mijn gemak. 'I feel fine', zeg ik, en het is waar: het is een bijzonder relaxte, vreedzame aangelegenheid. Ik vraag of ik foto's mag maken en haal mijn digicamera tevoorschijn. Er wordt bijna verheug op gereageerd.
Er is nog een vierde man bij gekomen en ze gaan er met z'n vieren voor zitten. Het wordt een staatsiefoto. Daarna maakt de tolk een foto van mij met de rode sadhu. Het mislukt aanvankelijk en later zal blijken dat er drie foto's zijn gemaakt, waarbij ik ergens in de linkerbovenhoek zweef. Na afloop vraagt de tolk mij een kleine donatie. Ik geef 15 roepies - niet veel maar toch ook weer niet niets en ik heb niet meer kleingeld.
De schenking wordt dankbaar aanvaard en er wordt nog een pijpje geblowd. De rode sadhu nodigt me uit voor een bezoek aan zijn onderkomen, achter het winkelcentrum bij de Mahabodhi-tempel. We lopen er gedrieën naar toe. Ook daar is een 'dungi', een zo lang mogelijk brandend vuur. Het vuur van het tempeltje aan de rivier brandde al negen maanden.
De sadhu zet zijn muts af, waaronder een enorm verband blijkt te zitten. Hij is onlangs met een stok op het hoofd geslagen.
Ik moet m'n treinkaartje voor de terugrit naar Varanasi ophalen en wil afscheid nemen, maar de sadhu vraagt of ik nog even wil blijven zitten. Er komt een fotograaf een foto van ons nemen.
Inderdaad komt er al snel iemand met een camera die een foto van ons maakt. Ik heb een foto van de sadhu, hij heeft er eentje van mij. We staan quitte. We nemen als goede bekenden afscheid. Namaste.

VARANASI, 18 febr. - Westerse Sadhu's

Het Shivaratri festival nadert. De 26ste is het Nieuwe Maan en verandert Varanasi - en veel andere Indiase heilige steden - in een gekkenhuis van spirituele adoratie en vreugde. Duizenden sadhu's komen op Kashi, de Stad van Licht, af, om zich onder te dompelen in de Ganga.
De eersten manifesteren zich al in de straten en op de ghats. Schilderachtige, oranjerode figuren met baard, drietand, tas en bedelnap of maaltijdbeker. Er zijn ook 'westerse sadhu's' of figuren die daar naar toe op weg zijn.
In een chaishop aan Godoulia, de grote winkelstraat naar de Dasaswemadhghat, gezeten, komt een blanke freak op me af. Hij draagt meerdere mala's, een groen vestje zonder mouwen waaruit een paar hevig getatoeëerde armen steken, een staartje aan een al behoorlijk kalende schedel, en een denim-cowboyhoed waarvan de rand is omgekruld, wat hem een beetje doet lijken op Crocodile-Dundee.
Het meest opvallende zijn evenwel z'n ogen, die diep weggezonken zijn in de kassen van z'n magere kop. Krijg ik een junkie op m'n dak?
Hij schuift ongevraagd aan en zegt twee dagen geleden in Varanasi te zijn gearriveerd. Hij komt uit Nieuw-Zeeland, is 46 en heeft vrouw noch kind. Hij zwerft al acht jaar over het subcontinent, meest tussen Goa aan de westkust en Manali in het noorden.
Zijn Grote Probleem is het visum. Dat is momenteel maar zes maanden geldig. Je moet iedere keer weer naar Nepal, Pakistan, Bangladesh of Sri Lanka uitwijken om een nieuw visum aan te vragen, en dat is kostbaar en tijdrovend.
Hij bestelt geen thee en de boys van het theehuis vragen hem ook niet of hij iets wil drinken - een opvallend negeren, want normaliter wordt iedereen aangeklampt: iedere roepie is er eentje. Kennelijk straalt mijn metgezel iets uit dat hem buiten de gewone orde van het theehuis plaatst.
Na de thee loopt hij met me op in de richting van de ghats. Halverwege ziet ie een sadhu met ontbloot bovenlijf die voor een chaishop een bidi zit te roken. De twee kennen elkaar, althans die indruk krijg ik. De Nieuw-Zeelander lijkt me geheel vergeten, maar vraagt dan of ik er bij kom zitten. De sadhu blijkt een Duits sprekende Zwitser die al sinds 1978 door India trekt. In 1984 is hij in Varanasi opgenomen geweest wegens datura-vergiftiging en naar Zwitserland gedeporteerd.
In Zwitserland kwamen z'n moeder en z'n broers bij hem langs, maar hij kende ze niet meer. Hij had iedere familieband verbroken en beschouwde alleen de baba's nog als familie. (Dit wordt me allemaal in sneltreinvaart bij wijze van introductie door de 'sadhu' zelf meegedeeld.).
Het gesprek belandt weer snel bij de visumproblematiek. Baksheesh kunnen helpen. Soms wil een douanebeambte wel even de andere kant op kijken of naar de wc gaan, zodat snel een stempel in een paspoort kan worden gezet.
De Zwitser vindt het maar niks. Hij eist een regeling voor buitenlandse saddhu's, op grond van de mensenrechten en religieuze gronden. Iedereen moet z'n laatste levensdagen aan de Ganga kunnen slijten, samen met de Indiase baba's. Enlightenment is een humanitair recht, ongeacht ras, religie, nationaliteit of sekse.
Het wordt schemerig. Ik betaal de chai voor beide heren en ga mijn weg over de ghats. Het is een onvoorstelbaar sfeervolle avond. Maar wel veel muskieten. Volgens de horecauitbaters gaat het niet om steekmuggen maar louter om niet stekende 'bugs'. Mij hebben ze evenwel al herhaaldelijk te pakken gehad. Morgen toch maar m'n malariapillen slikken.

Een paar dagen later kom ik de Zwitserse sadhu tegen, die net een heel stuk in de Ganga heeft gezwommen. 'Kende je die Nieuw-Zeelander?', vraagt hij me. Op mijn ontkenning en wedervraag of hij hem dan niet kende, zegt ie: 'Ik had hem nog nooit gezien. En zag je z'n ogen? Die hadden iets....', hij schudt z'n hoofd.
'Ik zou voor hem oppassen', zegt ie nog.

Mr. Poduwal

J.P.

VARANASI, 20 febr. - 'Mr. Poduwal'

Het vergt twee riksjaritten en herhaaldelijk de weg vragen, maar het is de moeite waard. Het gebouw van de Indiase afdeling van de Theosofical Society (TS) in Varanasi blijkt een mooie relikwie van de Britse Raj (de ruim 200 jaar durende Britse overheersing).
Het gebouw is helaas gesloten. Ik tuur door raampjes, zie een grote gehoorzaal met portretten aan de muren, fotografeer het embleem van de TS en geniet van de fraaie tuin. Verder is het doodse rust, zonnig en heet.
Plotseling, als uit het niets, is daar evenwel een krasse bejaarde man die zich met zachte doch dwingende stem tot me richt. Wat ik kom doen, waar ik vandaan kom? enzovoort.
Ik zeg een bewonderaar te zijn van Krishnamurti, enkele van zijn boeken gelezen te hebben en nieuwsgierig te zijn naar wat er in India is overgebleven van zijn erfgoed. Ik vertel hem ook nog dat Krishnamurti in 1929 in Ommen, Nederland, de beroemde rede hield waarin hij zich distantieerde van zijn rol van wereldredder, maitreya, en de Orde van de Ster.
Mr. Poduwal, zoals hij blijkt te heten (78), maakt deel uit van de staf van de TS. Hij heeft een militaire houding en een paar scherpe ogen maar is niet onvriendelijk. Hij steekt onmiddellijk van wal: 'There is really nothing in buildings, books, pictures, libraries. Truth is far beyond all that, mister.' Ik krijg vervolgens een lezing die regelrecht uit de mond van Krishnamurti lijkt te komen.
Mr. Poduwal heeft al die jaren goed geluisterd - Krishnamurti kwam eens per jaar naar Varanasi voor een lezing - of hij is een reïncarnatie van de man die consequent ieder leider- en volgelingenschap afwees. Hij besluit wat streng dat, als je de boeken van de 10de klas achter je hebt gelaten, het geen zin heeft nog eens om te kijken naar het materiaal uit de 1ste klas.
Ik mag een foto van hem maken en laat hem de foto's zien die ik in Bodh Gaya heb gemaakt van de Bodhi Boom, de monniken, de sadhu's, de boeddha in de grot enzovoort. Hij kijkt geamuseerd. 'There is really nothing in pictures, mister', klinkt het beslist. 'They are only things to pass time, to forget boredom.' Ik nodig hem uit voor een kop chai, maar er is geen theestal op het terrein, en Mr. Poduwal heeft trouwens net geluncht. We nemen afscheid. Hij is even snel in het niets verdwenen als hij er uit was opgedoken.
Inmiddels is het kantoor van het hoofdgebouw geopend. Ik word als een VIP behandeld, mag het auditorium zien, met de portretten van Krishnamurti, Annie Besant, Mme Blavatsky, kolonel Olcot, Leadbetter en anderen.
Ook krijg ik een rondleiding over het terrein, met de bibliotheek waar de boeken van Blavatsky, Krishnamurti en anderen onder een dikke laag stof staan opgesteld. Er wordt mij herhaaldelijk gevraagd of ik theosoof ben of Brits, maar ik moet de vragers helaas teleurstellen.
Ten slotte krijg ik nog een uiteenzetting van de secretaris, die vertelt dat het een bijzondere dag in de geschiedenis van de theosofie is, omdat op 17 februari de Italiaan Bruno werd vermoord omdat hij vasthield aan zijn stelling dat de aarde om de zon draait en niets andersom. (Ik dacht altijd dat dat Galileo was.)
Op de 17de februari gebeurden verder nog tal van historische zaken die voor de TS van belang zijn. Ik check mijn datumhorloge, en zowaar het is de 17de. Gekoppeld aan de VIP-behandeling kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat het gezelschap theosofen bijzondere betekenis aan mijn bezoek hecht. Of begin ik aan grootheidswaanzin te lijden?
De zool van mijn schoen heeft losgelaten. Buiten de poort zit een schoenmaker op het trottoir die de schoen voor 25 roepies vakkundig repareert. Hij klaart het karweitje in tien minuten terwijl ik op zijn kistje mag zitten en een mandarijn verorber.
In Nederland had ik ze ongetwijfeld kunnen weggooien.

VARANASI, 20 febr. - 'JP'

J.P. is naar eigen zeggen 15, maar hij zou ook wel eens 13 kunnen zijn. Hij is bediende in Restaurant Ganges View, met uitzicht op de Ganga dus. Restaurant is een groot woord. Er zijn twee tafeltjes en het duurt even voor het bestelde op tafel komt. Maar het etablissement is zeker goed voor een kop chai of een coke, en je kunt er uren naar de Ganga staren.
J.P. is een lefgozertje. Hij draagt een shirt dat hem wat breder in de schouders maakt dan hij is. Zijn broek zit zo strak om z'n billen als die van een stierenvechter.
Hoe zit dat met zijn school?, vraag ik. Hij heeft de 8ste klas (8th grade) nog gedaan. Daarna vond z'n moeder het welletjes. Er waren bepaalde problemen - hier wordt het Engels van J.P wat onverstaanbaar - en ze liet hem uitschrijven. Elf was hij toen. Sindsdien werkt hij.
Er loopt een in het wit geklede sadhu voorbij. Ik ben nieuwsgierig naar wat J.P me over hem kan vertellen. Ik vraag dus naar de bekende weg en wil van hem weten of het een andere soort is dan de oranje-rode sadhu's.
J.P. begrijpt de vraag niet helemaal, maar komt met een hoop informatie over sadhu's. Het zijn er wel 50.000, zegt hij. (Het zijn er in geheel India vermoedelijk heel wat meer.) Zeker 10.000 van hen zijn knettergek, blowen de hele dag en zijn niet te vertrouwen, aldus mijn bron. Maar de overige 40.000 zijn holy men en moeten gerespecteerd en geëerd worden.
In 2007, volgend jaar dus, komt er weer een Kumb Mela, een grote religieuze ontmoeting, in Allahabad. Na afloop daarvan strijken de sadhu's, zoals de traditie wil, in groten getale neer in Varanasi. Hij wijst naar de zandvlake aan de overzijde van de rivier, die alleen in de monsoon (juli, augustus) onderloopt.
J.P verstrekt de sadhu's dan gratis thee. 'They are holy men', zegt hij. 'My boss says to give them free chai. We go with our kettles chai to the other side.'

Varanasi-impressies

processie tijdens Shiva Ratri (nacht van Shiva)

VARANASI, 23 febr. - 'Mr. Pensionado'

De Spanjaard woont op het dak van Singhs Guesthouse. Hij draagt lang haar, op het achterhoofd samengebonden in een knotje. Zijn baard is meest van een week. Zijn Engels is beroerd. Hij kent woorden, maar geen grammatica, zodat veel communicatie verloren gaat. Maar we hebben veel non-verbaal contact.
Hij is 67, gepensioneerd grafisch ontwerper en boeddhist. Ik ben 58 en geïnteresseerd in boeddhisme. Bovendien, en dat is misschien veel belangrijker, reizen we beiden alleen.
Ik hoor van andere guesthousegasten dat hij in het centrum in een winkel werkt voor Spaans sprekende klanten. Indiase zakenlui spreken doorgaans aardig Engels, maar kennis van de Spaanse taal zal schaarser zijn en er zijn veel Spaans sprekende toeristen.
Ik vraag hem ernaar, maar hij ontkent. Hij werkt niet meer, verzekert hij me.
In Spanje is het op 65-jarige leeftijd 'finito, definitivo'. Hij maakt duidelijk dat ie een vrouw heeft in de omgeving van Barcelona. Ze is een keer met hem mee geweest naar India, in 1995, maar houdt het sindsdien voor gezien.
Hij gaat ieder jaar, sinds hij met pensioen is wel zeven maanden. Ze hebben vijf zonen, maar die zijn al lang de deur uit.
Als hij hier dan niet werkt, wat doe ie dan wel, is mijn nieuwsgierige vraag. Hij zegt dat ie dagelijks zes uur mediteert, op het dak van het guesthouse. En verder bestaat het dagelijks leven uit herhaling. 'Repetito, repetito', klinkt het zachtjes, met kleine, repeterende gebaren. In juni gaat ie weer naar zijn vrouw in Spanje, maar hij keert zeker naar India terug.

VARANASI, 25 febr. - 'Duits'

Hij draagt zijn haar in een lange staart en is Duits, maar woont al jaren in India en heeft een Indiase vriendin. Hij zit 's ochtends samen met de vriendin in het restaurant van het Vishnu Guesthouse aan de bananenporridge.
Het restaurant is de enige plek in Varanasi waar hij nog durft te eten, zegt hij, afgezien van het sjiekerige Keshari-restaurant aan Godoulia.
Mijn aanbevelingen van bekende backpacker-hangouts als Mona Lisa, de German Bakery en het Apsara restaurant ontvangt hij met scepsis. 'Kijk eens naar de suikerpot', zegt hij, en laat me de inderdaad smoezelige rand zien.
(Mij was het eerlijk gezegd niet opgevallen. Je gevoel voor hygiëne kalft in India geleidelijk af.)
'Die brahmin daar achter de kassa hoef je niet zo'n suikerpot op tafel te zetten. Hij zou de boy die hem zo'n pot gaf onmiddellijk een pak slaag geven. Zelf zou hij hier vermoedelijk niet eten', fulmineert de Duitser.
Hij is de nieuwe backpackercentra en -cultuur in India wel een beetje zat, zo blijkt.
'Het is treurig. India is niet meer wat het was, al lang niet meer.'
Hij woont in de Kulu Valley, in Himachal Pradesh, en is in Puri geweest, aan de oostkust. Nu het warmer wordt, trekt hij weer naar de bergen.
'Ik was er nooit trots op Duits te zijn, schaamde me er zelfs voor en hield het geheim. Maar het gaat beter met Duitsland. Je kunt weer zwemmen in de rivieren, er is een ommekeer. De suikerpotten zijn er in ieder geval schoon', gaat hij nog even door. 'Ik ga in april terug.'
Het is moeilijk om je aan z'n somberte te onttrekken. We staren alle drie naar de Ganga en denken aan de tijd dat India nog leuk was. De pap is op. Het paar neemt afscheid. Ik krijg een hand van hem en een glimlach van haar.
Zodra hij is opgestapt is India meteen een stuk leuker.

Puja (eredienst) aan de Ganges

Ganga bij Manikarnika Ghat

VARANASI, 25 febr. - 'Mr. Ajay Pandey'

Mr. Ajay Pandey is Hindi-teacher van A., een van de gasten van mijn guesthouse. A. heeft hem mijn wens overgebracht voor een interview en hij heeft ermee ingestemd. We zullen het hebben over politiek, de vervuiling van de Ganga, de stroomstoringen in Varanasi en het leven van een gezinshoofd zoals Ajay.

Ajay blijkt een grote man voor een Indiër. Hij draagt een T-shirt en jeans en is dertig. Het interview vindt plaats op de binnenplaats van zijn woning en in zijn (slaap)kamer, waar hij een computer heeft. Ajay, zijn vrouw en hun kind van anderhalf leven in bij de ouders van Ajay, zoals in India gebruikelijk is.
Ajay is niet echt geïnteresseerd politiek. Zijn hart gaat uit naar het spirituele, maar hij blijkt toch redelijk op de hoogte. Hij wijt het mislukken van het Ganga Action Plan (GAP), een veelomvattend project om het sterk vervuilde water van de Ganges te zuiveren, aan incompetente politici en ambtenaarlijke luiheid, waardoor de staat en de stad federale fondsen zijn misgelopen.
Varanasi heeft dagelijks van 10.00 tot 14.00 uur en 's nachts tussen 01.00 en 05.00 uur geen stroom. Dat betekent in een stad van twee miljoen mensen, met in de zomer temperaturen tegen de 50 graden Celsius, geen koelkast, geen licht, geen draaiende fans, geen airco, geen computerwerk, om maar iets te noemen - tenzij de particulier of het bedrijf de beschikking heeft over een eigen generator of 'inverter', een generator op batterijen. De structurele stroomstoringen duren al vier jaar.
Er wordt echter al zeker tien tot vijftien jaar voor betere voorzieningen gedemonstreerd, waarbij geregeld stenen door de ruiten gaan van nutsbedrijven of politici.
Ajay is niet optimistisch.'Toen ik jong was (in de jaren '80, red.) was de situatie veel beter. Zelfs het klimaat was beter. Nu hebben we zomertemperaturen in de winter. De Ganges zou wel eens in haar laatste fase kunnen verkeren.'
Om dit te illustreren laat hij zijn linker enkel zien, waarboven een zwarte vlek zit. 'In tegenstelling tot mensen die dagelijks in de Ganges baden en weerstand opbouwen, doen wij (brahmins) het alleen bij speciale gelegenheden. Een vriend van mij heeft vlekken over zijn hele lichaam.' Ajay twijfelt er niet aan of de huidproblemen houden verband met de pollutie van het water.
Ajay was 15 jaar lang lid van de Rashtriyee Swayam Sevak Sangh (RSS), de beweging die de grondslag legde voor de Bharata Janata Party, de hindoenationalistische partij die in de jaren '90 onverwachts sterk opkwam en zelfs enige tijd de Congrespartij van het regeringspluche wist af te houden. De RSS staat een Groot-Arisch rijk voor, van Afghanistan tot Bangladesh.
De beweging trekt jonge mensen met sociale programma's en is vanwege de gemeenschappelijke Arische achtergrond niet vies van nazi-ideologie. Ironisch genoeg is ze ook een bewonderaar van Israel, waar tegenop wordt gezien vanwege zijn nationalisme en militaire kracht.
Ajay kreeg er op zijn 25ste genoeg van. De RSS was hem niet vrij genoeg. Ze werd van boven af geleid en je kon er je mening niet kwijt.
Hij deed na zijn middelbare school economie (bachelor) en werkt als parttime onderzoeker voor een afdeling van de Zweedse Karlstad Universiteit in Varanasi. De relatie geeft hem enige inkomsten, maar die zijn hoogst onregelmatig. Daarnaast verdient hij het een en ander met zijn Hindi-lessen aan buitenlandse studenten en toeristen. Ook die inkomsten zijn hoogst wisselvallig. Hij zegt gemiddeld ongeveer 4.000 tot 6.000 roepies per maand te verdienen (80 tot 120 euro).
Zijn vrouw heeft een ziektekostenverzekering waar hij ook een beroep op kan doen. Aan pensioenopbouw komen ze niet toe. (Ter vergelijking: een verpleegster of onderwijzer in overheidsdienst verdient pakweg 3.000 tot 5.000 roepies per maand.)
De familie van Ajay behoort traditioneel tot de hoogste kaste, de brahmins. Ajay's grootvader was 'Hathiwale Pandit ji', en reed op een olifant naar zijn werk. De olifant was een cadeautje van een dankbare familie voor astrologische adviezen. Opa had relaties met drie maharaja's en werkte als astroloog, gebedsleider en adviseur. Daarnaast onderwees hij Sanskriet op een school die werd gesubsidieerd door de Theosofical Society.
Grootvader had drie zonen, die geen van allen in zijn voetsporen traden. Ajay's vader was laboratorium assistent aan de Banaras Hindu University van 1970 tot 2002. Daardoor had hij een geregeld inkomen, een ziektekostenverzekering en geniet hij nu van een pensioen.
Ajay deed naast economie ook een jaar informatietechnologie en computerkunde. Zijn activiteiten voor de Karlstad Universiteit brachten hem in contact met een Japanse filmmaker, die hem inspireerde zelf een film over Varanasi te maken. De productie is vooral gewijd aan de rituelen die dagelijks op de ghats plaatsvinden.
Mijn vraag of hij zich nog altijd een brahmin voelt, wordt niet direct beantwoord. Hij lacht en het is duidelijk dat de zaak subtiel ligt. Hij wil meer van mijn religieuze achtergrond weten, maar het is voor mij niet zo makkelijk die in een paar woorden aan hem duidelijk te maken. Hij zegt dat hij dagelijks 'puja' doet voor Durga, de gezinsgodin. 'Shakti' (ziel-energie) zit achter iedere levensvorm.
Op mijn vraag of zijn spiritualiteit hem belangstelling voor andere godsdiensten heeft gegeven, zegt hij dat hij iets heeft met sikhisme en christendom. Boeddhisme zegt hem niets. Dat is niet op zijn pad gekomen.
Samen met A., die bij het interview aanwezig was, lunchen we met rijst en dal (erwten-curry). Aan de muur hangt een enorme poster van Ganesh, de olifantgod. Is het verbeelding of knipoogt hij en krult zijn slurf vergenoegd omhoog?

Wordt vervolgd in: Dagboek Nepal