HOME - INHOUD - TERUG - VOLGENDE (CHRONO 111) - DENNENDAL, CHRONOLOGIE II, 1974 t/m 'Carel Muller en Den Uyl'

De boot waarmee de E-groep in mei '74 het ruime sop koos: van links naar rechts: Driekus (met opgestoken hand), Hans Bogers, Fred Treur, Marian Noorlander, Henny, Gijs, Ton, Maarten Douze, Bernard.

1974: TWEEDE CONFLICT OM HET BEHOUD VAN DE NIEUWE MAATSCHAPPIJ Gebaseerd op prof. dr. U Rosenthals 'Rampen, Rellen en Gijzelingen, crisisbesluitvorming in Nederland' ( 1984) , Coen Tasmans 'Louter Kabouter' (1996), 'Rondom Dennendal', Sjaloom (1974), 'Nieuw Dennendal Vandaag', het Nieuw-Dennendalbulletin dat verscheen van 28-1-'74 tot en met januari 1975 , krantenknipsels en interviews. JANUARI: Carel Muller ontslagen, bezetting Keet, proclamatie Nieuw Dennendal - 1 januari: Afscheid Veldkamp en Hessing. - 3 januari: Benoeming van de nieuwe bestuursleden Wiegersma en Hessel. De Werkgroep Bestuur Dennendal, met prof. J. de Graaf, prof. H. Hertzberger, prof. L.H. Hulsman, drs. Kay Okma, Piet Reckman en VN-columniste Renate Rubinstein, treedt in de publiciteit. - 4 januari: Schorsing Hendrik van Nek door Carel Muller en zeven andere leden van de staf (vijf zijn tegen), naar aanleiding van een verklaring van de groepsleiding van twee Hoeken-groepen, die hun vertrouwen in Hendrik van Nek hebben opgezegd. - 11 januari: Wiegersma en Hessel weigeren benoeming, nadat zij bij Drechsel en Middelhuis geen gehoor vinden voor een bemiddelingspoging in het groeiende conflict met Carel Muller en de kring rond hem. Het gesprek tussen de vier bestuurders werd gewoontegetrouw op een geluidsband geregistreerd. Uit die band, die op 11 februari bij een bezettingsactie uit het Utrechtse WA-Huis werd meegenomen en op 2 maart deels in Vrij Nederland werd gepubliceerd, blijkt dat de scheuring plaatsvond tijdens een heftige woordenwisseling, waarbij vooral Hessel ervoor pleitte dat het bestuur zou erkennen dat er procedurefouten waren gemaakt. Als uitdrukking daarvan moesten de bestuursleden hun zetels ter beschikking stellen, aldus Hessel. Bovendien mochten er 'geen slachtoffers vallen op het altaar van de democratisering', niet Van Nek, maar ook niet Muller. Wiegersma koos de partij van Hessel, Middelhuis bleef achter Drechsel staan, die niet van wijken wilde weten. - 14 januari: Gesprek tussen Drechsel, Middelhuis en Carel Muller dat geen toenadering oplevert. - 15 januari: Drechsel en Middelhuis sommeren Carel Muller om Hendrik van Nek tot het terrein en de paviljoens toe te laten. - 16 januari: Van Nek betreedt het terrein en wordt door enkele groepsleiders geweerd, waarbij het komt tot scheldpartijen en een handgemeen. - 17 januari: Interventie staatssecretaris Hendriks bij GS en B&W Utrecht. Het bestuur legt zijn functie neer en wordt demissionair. Carel Muller wordt naar aanleiding van het incident rond Hendrik van Nek ontslag aangezegd met ingang van 1 mei. Hij krijgt met onmiddellijke ingang een terreinverbod opgelegd, maar mag voorlopig blijven wonen op het terrein. Zakelijk Hoeve-directeur Ligtelijn wordt tot waarnemend directeur voor Dennendal benoemd. Ongeveer 50 werkers bezetten ´s avonds het administratieve centrum van Dennendal, de Keet (bezetting). - 18 januari: Het demissionaire bestuur eist politieoptreden tegen de bezetters (ontruiming Keet). Agenten breken de ruit van de toegangsdeur van de Keet. Er worden 57 bezetters gearresteerd en er wordt in Zeist procesverbaal opgemaakt. De bezetters bieden geen weerstand. Spoedoverleg Hendriks met GS en B&W Utrecht. Progressieve Kamerleden kondigen onderzoek aan. Middelhuis wil zeven stafleden laten terugkeren maar Carel Muller niet. De zeven stafleden die solidair zijn met Carel Muller weigeren zonder hem terug te keren. - 19 januari: Staatssecretaris Hendriks doet in het tv-programma Brandpunt een bemiddelingsvoorstel: de gebeurtenissen moeten worden teruggedraaid tot vóór het ontslag van Carel Muller; ook Hendrik van Nek moet kunnen terugkeren. - 21 januari: Hendriks bevestigt zijn voorstel tegenover G.S. en B&W Utrecht. De stafleden rond Carel Muller en de Werkgroep Bestuur stellen een ultimatum waarin wordt geeist dat Hendriks' voorstellen snel worden uitgevoerd. Op aandringen van G.S. en B&W Utrecht wordt dit ultimatum verschoven. - 22 januari: Publicatie van 'Waar gebeurd', waarin 'de zes' ('de vijf' van de brief van 27 december plus Hendrik van Nek) hun visie op het conflict en de scheuring geven. Ze verwijten hun tegenstanders binnen de staf een 'kritiekloze, bewonderende opstelling tegenover de heer Muller', waardoor deze zou zijn gekomen tot 'ideologische fixatie en een rigide hanteren van het conflictmodel'. Zij wijzen er verder op dat zij een grote minderheid zijn en dat de verantwoordelijkheid binnen de staf sinds de nota van maart '71 'een collectieve' zou zijn. Ten slotte zeggen zij een deel van de verantwoordelijkheid voor de problemen te willen dragen, 'als de andere collega's dat ook doen'. Er wordt echter met geen woord gerept over het ontslag van Carel Muller of het bemiddelingsvoorstel van Hendriks, waardoor het stuk niet veel meer is dan een opsomming van oude problemen en geen bijdrage tot een oplossing. Ook wordt het conflict slechts benaderd als een stafconflict en wordt er door de bestuursgetrouwe stafleden opnieuw geheel voorbijgegaan aan de opvattingen van de groepsleiding en haar democratische rechten. - 24 januari: G.S. en B&W Utrecht verwerpen het advies van Hendriks. Zij steunen daarmee het bestuur en de zes bestuursgetrouwe stafleden. - 25 januari: Nieuw Dennendal wordt in een paginagrote advertentie in landelijke dagbladen uitgeroepen, nadat een enquête heeft uitgewezen dat 157 van de 210 personeelsleden zich achter het voortbestaan van Dennendal, zoals het zich ontwikkelde, willen scharen. Carel Muller wordt gekozen als directeur van Nieuw Dennendal. De Werkgroep Bestuur zal fungeren als voorlopig bestuur van Nieuw Dennendal. - 28 januari: Het bestuur van de stichting wordt door de formeel benoemende instanties G.S. en B&W Utrecht uitgebreid met wethouder Bransen en gedeputeerde Hooft Graafland. - 29 januari: Het bestuur verwerpt een bemiddelingsvoorstel van de Werkgroep Bestuur Nieuw Dennendal, dat de instemming van Bransen had. Het voorstel hield in het ontslag van Carel Muller ongedaan te maken en om te zetten in schorsing voor onbepaalde tijd - met zicht op terugkeer van Muller. FEBRUARI: Zeven stafleden ontslagen, Commissie Langemeijer benoemd - 2 februari: Het bestuur ontslaat de zeven stafleden van Nieuw Dennendal die weigeren een loyaliteitsverklaring af te leggen. - 5 februari: De ABVA, waarvan de meeste Dennendallers in allerijl lid geworden zijn, tracht met steun van de staatssecretaris te bemiddelen en het ontslag van de zeven stafleden ongedaan te maken. Het bestuur wijst het voorstel van de bond af. - 8 februari: Het bestuur besluit drie paviljoens te sluiten, met het argument dat het personeel van deze paviljoens met de ontslagen stafleden en Carel Muller blijft samenwerken. Diezelfde avond vindt in de Utrechtse Raadskelder een politiek café plaats over de situatie op Dennendal. Binnen de Utrechtse groep zijn vooral actief Paula Matla, Hans Spijker, Goof vd Wijgaart en Ingrid Blekman. - 10 februari: Hendriks neemt het besluit van het bestuur over drie paviljoens te sluiten, mede op grond van een negatief rapport van inspecteur Engelhard, die naar later zal blijken in geen maanden meer op Dennendal is geweest. Hendriks zal later in de Kamer moeten toegeven dat zijn besluit min of meer ongefundeerd was, en dat Engelhards rapport wel zeer summier en niet onderbouwd was. - 11 februari: Bezetting WA-Huis in de Utrechtse Lange Nieuwstraat en het Hoofdgebouw op de Hoeve worden bezet. In het Bestuursbureau van het WA-Huis worden door Wil Snijders de bandjes buitgemaakt die op 2 maart door Tessel Polmann en Gerard van Westerloo in Vrij Nederland worden geciteerd. Het materiaal bevat onder meer het gesprek tussen Drechsel, Middelhuis en Hessing met Hendrik van Nek van 20 november 1973, alsmede dat tussen Drechsel, Middelhuis, Wiegersma en Hessel van 11 januari. Ook de zogeheten Pentagonpapers worden meegenomen. Bij de bezetting van het WA-Huis treedt Paula Matla op als verbindingspersoon. Piet Reckman, Kay Okma, Loek Hulsman en Bram Peper hebben diezelfde dag als vertegenwoordigers van Nieuw Dennendal op het ministerie in Den Haag een gesprek met Vorrink en Hendriks. Reckman wijst er Hendriks op dat Engelhards rapport niet op feitelijk onderzoek berust. - 12 februari: Beëindiging bezettingsacties door de politie. Opnieuw overleg in Den Haag met de minister en de staatssecretaris. Reckman, die ´s nachts nog heeft deelgenomen aan de bezetting van het Hoofdgebouw,is samen aanwezig met Bram Peper. Zij slagen erin het ontruimingsbesluit van Hendriks verder onderuit te halen, waarop wordt besloten tot instelling van een commissie, de latere Commissie Langemeyer.(Opvallend is de aanwezigheid van Vorrink bij beide ontmoetingen; hoewel naar buiten toe steeds de indruk werd gewekt dat de inrichtingszorg geheel onder Hendriks' portefeuille viel, was kennelijk sprake van grote betrokkenheid van Vorrink. Reckman zal door zijn contacten met Vorrink een bepaalde band met haar krijgen en hij zal haar na de ontruiming onmiddellijk - geëmotioneerd - opbellen en vragen waarom zij niet de portefeuillekwestie heeft gesteld. Zij komt niet verder dan een 'ach en wee' - Reckman in interview op 29 november 2002.) - 13 februari: Vergadering van de vaste Kamercommissie voor Volksgezondheid over Dennendal. - 15 februari: Instelling Commissie Langemeijer door Hendriks, met als taak 'het regelen van de ontruiming en nagaan op welke wijze structuren tot stand kunnen worden gebracht en voorwaarden kunnen worden geschapen om de vernieuwingsgedachte te behouden'. - 16 februari: In Utrecht vindt een demonstratie plaats tegen de eventuele ontruiming van Dennendal. Utrechtse actievoerders die banden onderhouden met de CPN hebben de actie georganiseerd, omdat ze het optreden van het WA-bestuur inzake Dennendal beleven als een concreet voorbeeld van onderdrukking van progressief/alternatief door de krachten van rechts en het grootkapitaal. Aan de betoging wordt door vele duizenden mensen deelgenomen. Een van de demonstranten is PvdA-kamerlid Jaap van der Doef. - 18 februari: Bijna het gehele personeel van het WA-Huis zegt het vertrouwen op in het stichtingsbestuur, nadat door middel van een handtekeningenactie meer dan honderd medewerkers van de Hoeve buiten Dennendal dit eerder hadden gedaan. - 22 februari: De Commissie Langemeijer stelt de arts Gay Balmaz aan als 'tijdelijk beheerder' van Dennendal, waarmee de ontruiming voorlopig van de baan is. MAART: Bemiddeling, Buitensentrum Nieuw Dennendal, Nieuw Dennendal Vandaag - 2 maart: Vrij Nederland publiceert een uitvoerig artikel van de hand van Tessel Pollmann en Gerard van Westerloo, waarin dezen verslag doen van de 'Geheime Banden' die bij de bezetting van het WA-Huis van 11 februari in handen van de bezetters zijn gevallen. De banden zijn door Wil Snijders, creatief therapeut van Lorentz, meegenomen en aan de VN-journalisten gegeven. Uit de bandopnamen blijkt 'het verraad' van Hendrik van Nek van 20 november. Nog onthullender is de opname van 11 januari, waaruit blijkt dat Hessel en Wiegersma niets meer voelen voor verdere samenwerking met Drechsel, vanwege 'procedurefouten' (een versluierende term voor wat niet anders kan worden genoemd dan manipulatie van ouders en stafleden) en van benoeming afzien. Een van de onderkoppen van het artikel luidt: 'Drechsel en Veldkamp wilden Muller binnen een jaar uitschakelen.' - 3 maart: De Volkskrant meldt naar aanleiding van de publicatie in VN, dat Drechsel zich 'verbaasd' toonde over de handelwijze van VN, de hij 'onzorgvuldig' noemt. 'De bandjes waren alleen bedoeld als geheugensteuntje voor de secretaresse bij het maken van verslagen. Het is bepaald niet juist om er dan hier en daar een greep uit te doen.' Hendrik van Nek geeft toe dat hij bepaalde uitspraken gedaan kan hebben en merkt op: 'Vrij Nederland heeft inzake Dennendal een bepaalde mening en dan is de kans groot dat je naar die mening toeschrijft en een tendentieus artikel maakt.' - Pollmann en Van Westerloo schrijven in een nawoord dat zij tot publicatie van het materiaal zijn overgegaan, omdat daaruit 'een geheel nieuwe visie' naar voren komt. 'Tot dan toe heerste de mening dat het initiatief voor het conflict bij Carel Muller en zijn medestanders had gelegen. Zij hadden op de botsing aangestuurd, zij waren voor de escalatie verantwoordelijk. Uit de bandjes bleek dat deze visie niet juist is.' - Bij de bezetting van het WA-Huis vallen behalve de geluidsopnamen ook de 'Pentagonpapers', notulen van het Interim-Bestuur over '73, in handen van de bezetters. Die verdwijnen in een lade in paviljoen Donders en worden niet zorgvuldig bestudeerd. De actievoerders hebben het te druk voor stoffige documenten en onderschatten de waarde ervan. De notulen, vooral die van juni en mei '73, laten duidelijk zien dat het interim-bestuur al in een heel vroeg stadium, vrijwel onmiddellijk na het aantreden van Drechel in februari '73, aanstuurt op het ontslag van Carel Muller en diens medestanders. De informatie in de notulen ligt in het verlengde van de Geheime Banden en vormt een bevestiging daarvan. - 26 maart: De Commissie Langemeijer komt met een voorstel de zeven ontslagen stafleden opnieuw in dienst te stellen, met de mogelijkheid van terugkeer op termijn van Carel Muller. Daarnaast zou een commissie moeten worden benoemd die het bestuur over Dennendal tijdelijk op zich zou moeten nemen. - 27 maart: Polariserende publicatie in krantje Nieuw Dennendal Vandaag, die door 'de zes' bestuursgetrouwe stafleden wordt aangegrepen om het voorstel af te wijzen. (In NDV wordt ervoor gepleit het voorstel van de Commissie Langemeijer te aanvaarden uit een oogpunt van tactiek - niet inhoudelijk.) Het bulletin wordt sinds de bezetting van de Keet gemaakt op het 'Buitensentrum' van Nieuw Dennendal in Zeist, waar Nieuw Dennendal zijn hoofdkwartier heeft opgeslagen. APRIL: Bemiddeling afgewezen, Kamerdebat, beheerder Gay Balmaz - 3 april: Het bestuur en de oudervereniging keren zich tegen het voorstel-Langemijer. De Commissie komt met een interimadvies aan Hendriks, dat precies het tegenovergestelde is van het eerdere plan. Dennendal moet opgebouwd worden door 'de zes' onder leiding van een nieuwe directeur. Pro-ouders stellen zich achter 'de zeven' en Carel Muller op. Politici roeren zich: er wordt een interpellatie in de Tweede Kamer aangekondigd voor eind april. - 5 april: Hendriks geeft de Commissie Langemeijer opdracht de eventuele splitsing van Dennendal te bestuderen. - 8 april: Het bestuur eist gehoorzaamheid van het personeel op straffe van ontslag. Pro-ouders protesteren. Er wordt gedreigd het contract van zestien personeelsleden die in een proefperiode zitten, niet te verlengen. - 12 april: Het bestuur schort de ontslagmaatregel onder druk van Langemeijer en Hendriks, alsmede van protesten van de ABVA, op. - 18 april: Het bestuur trekt de ontslagplannen in. Het tweede interim-rapport van de Commissie Langemeijer komt uit, met de suggestie een 'tijdelijk beheerder met vergaande bevoegdheden ter bescherming van de pupillen' te benoemen. Er wordt verder gestudeerd op de verzelfstandiging van Dennendal. Nieuw Dennendal uit reserves over Gay Balmaz, die door zijn optreden het vertrouwen van de groepsleiding van Nieuw Dennendal heeft verspeeld. - 23 april. De Kamer begint debat over Dennendal. - 25 april: PSP-Kamerlid Bram van der Lek houdt zijn interpellatie in de Kamer. Hendriks en woordvoerders van PvdA en KVP houden zich op de vlakte: geen doorbraak. Van der Lek zéér gefrustreerd: 'Eén van de teleurstellendste ervaringen van mijn leven'. - 26 april: Gay Balmaz wordt tegen de bezwaren van Nieuw Dennendal in als 'beheerder met vergaande bevoegdheden' aangesteld. Het bestuur draagt de verantwoordelijkheid aan hem over. De Werkgroep Nieuw-Dennendalbestuur wil overleg over spelregels aangaande het functioneren van Gay Balmaz. - 29 april: Gay Balmaz ontslaat per 1 mei de creatief therapeut van Lorentz, Wil Snijders, en eist gehoorzaamheid van vijf andere personeelsleden. De Werkgroep eist intrekking van deze maatregelen en verzoekt Hendriks en Vorrink om interventie. Snijders zal mogen blijven tot 1 juni, wanneer hij alsnog wordt ontslagen. MEI: Commotie rond Gay Balmaz, opnieuw Kamerdebat - 3 mei: Gay Balmaz wordt op het terrein door woedende groepsleiders gemolesteerd, een incident waarvan de Telegraaf met een foto van een ontredderde Gay Balmaz in gescheurd overhemd uitgebreid verslag doet. - 4 & 5 mei: Er vindt intensief overleg plaats binnen de Commissie Langemeijer. - maandag 6 mei: De Commissie stelt een ultimatum aan de Werkgroep Nieuw-Dennendalbestuur voor 7 mei om 12.00 uur. De vaste Kamercommissie voor Volksgezondheid komt opnieuw over de kwestie bijeen. - 7 mei: Nieuw Dennendal accepteert het voorstel van de Commissie Langemeijer - 12 mei: Gay Balmaz stelt elf groepsleiders op non-actief, zeven van de Heihoek en vier van de Grashoek. - 13 mei: Nieuwe gewelddadige incidenten naar aanleiding van het op non-actief stellen van de groepsleiders. De Werkgroep Bestuur stuurt de Commissie Langemeijer een brief met voorwaarden, die de Volkskrant van 14 mei omschrijft als: erkenning van de werkgroep als bestuur, ongedaan maken van schorsing groepsleiders, geen nieuwe schorsingen of ontslagen zonder overeenstemming met de ABVA en de werkgroep, spelregels voor de beheerder. De werkgroep wil verder dat de ouders worden geënquêteerd over de plaatsing van hun kinderen, oud- of Nieuw-Dennendal. De enquête zou pas moeten plaatsvinden als duidelijkheid is ontstaan over de plek, de filosofie, de personeelsbezetting en de leiding van Nieuw Dennendal. Ten slotte eist de werkgroep de terugkeer van de acht ontslagen stafleden, inclusief Carel Muller (Volkskrant, 14 mei). - 15 en 16 mei: Tweede-Kamerdebat over Dennendal, waarin Van der Lek zich in felle bewoordingen distantiëert van de Commissie Langemeijer en het optreden van beheerder Gay-Balmaz. De PvdA-er Drenth plaatst wel kanttekeningen bij het beleid van de commissie, maar spreekt toch zijn vertrouwen uit. Hendriks, en woordvoerders van VVD (Veder-Smit), ARP (Van Leeuwen), CHU (Tilanus) scharen zich achter de commissie en Gay Balmaz. - 21 mei: E-groep gaat het IJsselmeer op. Gay Balmaz overspannen opgenomen in rustoord Land en Bos bij Hilversum. De Commissie Langemeijer deelt mee geen mogelijkheden meer te zien voor verwezenlijking van Nieuw Dennendal. Als reden wordt opgevoerd de weigering van drie groepsleiders van Lorentz om Gay Balmaz toe te laten (het incident voorafgaande aan het boottochtje van de E-groep op het IJsselmeer). Een tweede reden is de weigering van het bestuur van de WA-Stichting de nieuwe inrichting juridisch onder zijn paraplu te nemen (NUD, 22 mei). - 27 mei: Het demissionaire bestuur kondigt aftreden aan per 5 juni, kennelijk om de Commissie Langemeijer en de politiek onder druk te zetten een besluit te nemen over de ontruiming. - 28 mei: Voortzetting Tweede-Kamerdebat. Van der Lek eist in een motie de aanwezigheid van minister Vorrink bij het debat, maar haalt zich daardoor het ongenoegen op de hals van een zeer grote Kamermeerderheid en de motie wordt verworpen. Hendriks deelt mee dat de Commissie-Langemeijer heeft moeten vaststellen dat splitsing op zeer grote bezwaren stuit (A.D., 29 mei). - 31 mei: Voortzetting debat. Bekendmaking van het ontslag van Gay Balmaz per 1 juni. Aankondiging van een driemanschap dat Dennendal moet beheren. Verrassing alom. VVD en DS '70 dienen motie van afkeuring in. JUNI: Beheerder Brenninkmeijer, hergroepering - 5 juni: De vice-voorzitter van de Commissie Langemeijer, prof. dr. G. Brenninkmeijer, wordt aangesteld als beheerder. De Tweede Kamer verwerpt de motie van afkeuring. - 10 juni: Brenninkmeijer komt met een voorstel voor hergroepering op basis van de voorkeur van de ouders. - 11 juni: De Commissie Langemeijer is verdeeld over het voorstel, maar de meerderheid is voor, evenals Hendriks. - 13 juni: Bestuursgetrouwe staf en traditionele oudervereniging zijn tegen het voorstel van Brenninkmeijer (tegenstanders). Nieuw Dennendal verklaart zich ermee akkoord. - 24 juni: Een aantal ouders dat Nieuw Dennendal steunt, spant een kort geding aan tegen het principebesluit van ontruiming. - 25 juni: Op het Provinciehuis Utrecht vindt een vergadering plaats waarop de ontruiming wordt vastgesteld voor 3 juli. JULI: ontruiming, ontslagen - 1 juli: De pro-ouders verliezen het kort geding. Het kabinet geeft zijn fiat aan het beleid van Hendriks. - 2 juli: Laatste bemiddelingspoging van beheerder Brenninkmeijer. 's Avonds wordt paviljoen Lorentz bezet door ongeveer honderd personen (bezetting). Brenninkmeijer dient ontslag in. - 3 juli: Rond 8.00 uur arriveren ongeveer honderd agenten in politiebusjes. 's Ochtends wordt Lorentz ontruimd. Er worden bijna tweehonderd arrestaties verricht. 's Middags houdt het bestuur een persconferentie waarop de ontruiming van nog drie andere paviljoens wordt aangekondigd. 's Avonds legt Den Uyl een verklaring af in het NOS-journaal. - Een geëmotioneerde Piet Reckman zal onmiddellijk na de ontruiming minister Vorrink opbellen. Zij weet niet veel anders te zeggen dan 'ach en wee'. (Piet vertelde mij dit in een gesprek gevoerd in november 2002. We hebben er toen ook over gesproken waarom Vorrink niet de portefeuillekwestie heeft gesteld. Dat mocht dus niet, want het kabinet mocht niet vallen, aldus Piet.) - 4 juli: Bijna algemene veroordeling in de media van de ontruiming en het bestuursoptreden. DENNENDAL NA DE ONTRUIMING: Na de ontruiming hielden het oude Dennendal zoals het geweest was en Nieuw-Dennendal in wezen op te bestaan. De essentie van de gemeenschap was de band tussen werkers en bewoners, en die was verbroken. De Lorentz-commune en de andere communes waren gesloopt. Het voertuig Nieuw Dennendal tufte nog enige tijd voort, vooral in de vorm van het krantje 'Nieuw Dennendal Vandaag' en de latere 'Dirkshorncommune', maar de benzinetank kwam steeds leger te staan. STICHTING NIEUW DENNENDAL - 5 juli: De staf en het personeel van de drie met ontruiming bedreigde paviljoens, Van 't Hoff, Witte Hull en Leeuwenhoek, besluiten zich unaniem met ingang van zondag 7 juli 'uit de werksituatie terug te trekken' (NDV, 5 juli). Zij motiveren hun besluit met het argument dat zij niet willen worden gebruikt als 'aanleiding voor een volgende, gewelddadge ontruiming'. - 9 juli: Formele oprichting van de Stichting Leef- en Werkgemeenschap Nieuw Dennendal, door middel van het tekenen van een stichtingsakte. - 12 juli: NDV drukt een passage af uit een artikel van Bram van der Lek in de Groene, die daarin waarschuwt tegen de vorming van een soort 'Walden' voor de zwakzinnigenzorg, 'een eiland in de wereld'. Van der Lek vervolgt: 'Dat soort "experimenten" (en de hemel behoede ons ervoor dat ze dan ook nog wetenschappelijk begeleid worden) is misschien wel de beste garantie dat het medische, financieel en bestuurlijke establishment het buiten die paar vrijplaatsen voor het zeggen blijft houden'. - 16 juli: NDV van 16/7 is een eerbetoon aan de jarige Piet Reckman, en er wordt de mededeling gedaan dat het krantje voortaan van tweemaal per week slechts eenmaal per week zal verschijnen. - 19 juli: In het NDV-commentaar wordt opgemerkt dat het 'stil is op de Hertenlaan'. Ook wordt gecontateerd dat 'de kranten bijna niets meer over Nieuw Dennendal schrijven'. Verder bevat het krantje een ontslaglijst: 18 januari: Carel Muller (op staande voet); 2 febr.: Martin de Rooy, Jan Mulder, Jet Douwes, Ada Benting, Bartho Smit, Dick Nicolai, George Ketel (de zeven); 1 maart: geen contract voor Jan Soeter; 1 mei, contract niet verlengd van Loes Schwerzel; 2 mei: ontslag op staande voet Peter Buys en Maarten Douze; 13 mei: non-actief voor negen Hei- en Grashoekers; 22 mei: ontslag voor vijf teamleiders E-groep (n.a.v. uitstapje op IJsselmeer), later teruggedraaid; 2 juni: ontslag Wil Snijders (wat op 1 mei al was aangezegd); 24 juni: alle werkers Lorentz op non-actief; 3 juli: ontslag op staande voet voor onder anderen Ida van Dam, Hans Grimm, Karel Kneulman, Jan ten Tije, Freek Hielckert, Maurits Ypma, Willem Klootwijk, Lies Maatman, Aris Engel, Jan Jaap Berkhout, Aagje Soede, Fred Treur, Hans Bogers, Martin Vernooy; andere Lorentz-werkers zijn in eerste instantie op non-actief gesteld, onder wie Margie Schouten, Mieke Verschuren, Joost Mous, Gerard Wijfjes, Oskar Vina, Ton van Woudenberg, Jannie Withaar, Petra Loman, Jonn Mannesen. Het non-actief wordt al spoedig omgezet in ontslag. Verder zijn er nog de later ontslagen medewerkers van Leeuwenhoek, Van 't Hoff en De Hoeken. - 26 juli: De vijftigste NDV verschijnt. In het krantje wordt opgewekt gepoogd de band tussen de nieuwdennendallers te behouden, door de vermelding van adressen, verslaggeving van het wel en wee van de ontslagenen en het volgen van de gebeurtenissen op het politieke vlak. Verder wordt melding gemaakt van de aanzet tot een Nieuw Dennendal-boek, waartoe verschillende uitgevers zijn benaderd. Ook is er een verslag van een vergadering van het bestuur van de Stichting Leef- en Werkgemeenschap Nieuw Dennendal. Aanwezig geweest zijn Carel Muller, Jan Mulder, Piet Reckman, pro-ouder en LOMZ-voorzitter Loek Speyer, dr. Meijering en Ada Benting - afwezig Jet Douwes, Bram Peper en pro-ouder Ton Vroon. AUGUSTUS: Dirkshorncommune, eisen aan nieuwe locatie - 2 aug.: De eerste stenen worden gelegd voor de Dirkshorncommune, met onder anderen Joop Reinierse, Ton Wilkes, Henny Lodewijks, Driekus Schoonheim, Bert Jan Hibma, Fred Hakhof (allen ex-pupillen), Martin Vernooy, Aris Engel, Jan Jaap Berkhout, Gerda Schut, Thomas Nelissen en Martin de Rooy. Verder hebben Carel Muller, Jan Mulder, Dick Nicolai en Peter Buys een kort geding verloren tegen de uitzetting uit hun dienstwoningen. Ze moeten voor 1 oktober verhuizen. - 16 aug.: NDV meldt nieuws over de weigering van de Landelijke Opleidingscommissie van de Z-Verpleging om de Z-opleiding van Nieuw Dennendal te erkennen en de cursisten hun diploma te verstrekken. Verder nieuws uit Dirkshorn en een verslag van 'een plenum' van 12 augustus, waarop Carel Muller en Jan Mulder rapporteerden over de erkenning van Nieuw Dennendal en het zoeken naar een lokatie. - 23 aug.: NDV bericht over een brief van Den Uyl in antwoord op een stuk van Van der Lek, waarin de premier toezegt dat 'het ministerie van Voksgezondheid alle mogelijke spoed zal betrachten met een beslissing Nieuw Dennendal erkend te krijgen'. - 30 aug.: Het college voor ziekenhuisvoorzieningen heeft Hendriks geadviseerd Nieuw Dennendal te erkennen als experimentele zwakzinnigeninrichting (NDV, 30-8-'74). Hieraan worden de voorwaarden verbonden dat de lokatie in Friesland, Groningen of Noord-Holland moet komen en dat de omvang beperkt wordt tot 36 pupillen (veel minder dan de gevraagde 3 x 72). Ten slotte moet er een evaluatiekommissie komen. SEPTEMBER: Plenums, zoeken naar locatie - 2 sept.: Aandacht voor 'plenum', huisvestingsproblemen, het vervolgverhaal van de Z-opleidng en een bijdrage van Willem Klootwijk over 'het verleden', een overzicht van wat er in de cruciale maand september '73 gebeurde. Hij citeert daarin uitvoerig uit Dennendalkrant 3 van 14 september 1973. - 6 sept.: Dick Nicolai en Jan Mulder berichten in NDV over een tocht naar het Groningse Sellingen, 159 kilometer van Den Dolder, waar een verwaarloosd, leegstaand jongensinternaat met 150 bedden wordt aangetroffen. Niet zo aantrekkelijk. Daarnaast zijn lokaties bekeken bij Alkmaar, Laren, Lutte en Glanerbrug. Verder wordt bericht over de problemen die veel nieuwdennendallers blijken te hebben om aan de slag te komen, en aan het uitblijven van erkenning van hun Z-diploma. Er wordt geconstateerd dat een kleine inrichting voor enkele tientallen pupillen en werkers maar aan enkele tientallen van de 150 ontslagenen werk kan bieden. Ten slotte is er een verslag van de 'Boekgroep' op De Horst, waarbij onder anderen aanwezig zijn Jet Douwes, Wybe Reitsma, Piet Reckman en Bartho Smit. De groep behandelt kritische opmerkingen van Bram Peper over de opzet en de inhoud van het boek. - 11 sept.: De Volkskrant bericht dat Nieuw Dennendal volgens voorzitter Jan Mulder weliswaar akkoord gaat met 36 pupillen, maar daaraan de voorwaarde koppelt dat op korte termijn uitgroei mogelijk is tot 72. Verder eist Nieuw Dennendal een inrichting op een landelijk centrale lokatie, juist vanwege het experimentele karakter. Ten slotte eist Nieuw Dennendal inspraak in de samenstelling van de evaluatiekommissie. 'Als de staatssecretaris vast blijft houden aan het advies, hoeft het voor ons niet meer', aldus Mulder. - 14 sept.: Het AD meldt dat de bestuursleden van Nieuw Dennendal 'beginnen te twijfelen of de experimentele inrichting ooit van de grond zal komen'. - De lobby van pro-ouders, het Landelijk Ouderberaad Moderne Zwakzinnigenzorg (LOMZ), laat weten dat zij 'zich ernstige zorgen maakt over de gang van zaken rond de erkenning van Nieuw Dennendal'. - 20 sept.: NDV bericht over een plenum, 'het brandende probleem van de huisvesting van de mensen die uit dienstwoningen gezet zijn, de Z-opleiding en de erkenning van de examens' (door vaste Z-opleidng correspondent Gerard Wijfjes) en de gebruikelijke varia, zoals jarigen, uitkerings- en vakantienieuws. Aagje Soede doet verslag van de commune in Dirkshorn. Ook vertelt ze dat oud-E-groepers Gerrit en Piet nog in de RPI zitten: Gerrit op ziekenzaal en Piet op een gesloten afdeling. - 27 sept.: Dr. (Wim) Meyering, Bram Peper en Jan Mulder hebben met Hendriks gesproken. De staatssecretaris zegt toe dat binnen enkele weken een besluit zal worden genomen over het wel of niet doorgaan van een experimentele zwakzinnigeninrichting Nieuw Dennendal. Gerard Wijfjes stuurt een open brief aan de Vergadering van Direkteuren van Inrichtingen voor Zwakzinnigen (VDIZ), waarin hij zijn beklag doet (verbijstering uitspreekt) over de steun van de VDIZ aan het besluit van de Opleidingscommissie de examens van de Z-cursisten van Nieuw Dennendal niet te erkennen (uiteindelijk zal dankzij bemoeienis van ARP-Kamerlid Hannie van Leeuwen erkenning worden gegeven, maar niet van het eindexamen - dat kan worden overgedaan; Gerard weigert dat.) OKTOBER: 'Loslaten' - 4 okt.: In NVD veel nieuws over de woonproblemen van Dick, Carel, Jan en Peter, en hun vrouwen en kinderen. Ze krijgen almaar geen medewerking van de gemeente Zeist. Ook nieuws over problemen in Dirkshorn, waar Ton door z'n ouders naar huis is gehaald en hetzelfde bijna was gebeurd met Henny. Verder een uitvoerig verslag van de 'Boekgroep', met name van Jet en Bartho, en een oproep tot medewerking van nieuwdennendallers door het opsturen van persoonlijke evaluaties van het conflict. Er wordt geschat dat door het conflict ongeveer 120 mensen zijn ontslagen en naar het uitkeringenloket gestuurd. Daarnaast zijn 22 vrijwilligers gedupeerd. - 8 okt.: Jan en Janny Mulder zijn met behulp van een deurwaarder uit hun dienstwoning bij de Witte Hull gezet. De inboedel is op het laatste moment met de bestelauto van Thomas Nelissen naar de Hertenlaan overgebracht, waar ze is opgeslagen in dezelfde loods waar de spullen liggen van Dick Nicolai en zijn vrouw. - 11 okt.: NDV meldt dat met ingang van 1 januari 1975 dr. J.C.M. Bakker is benoemd tot directeur van Dennendal. Hij heeft geen ervaring in de zwakzinnigenzorg. Daarnaast zijn zes nieuwe bestuursleden voorgedragen, die als voorwaarden hebben gesteld dat de vier zittende bestuurders allen moeten aftreden en dat er financieel orde op zaken wordt gesteld (waarmee een bedrag van 1,5 miljoen gemoeid zou zijn). - 18 okt.: De schrijver van het voorwoord in de NDV van 18 oktober stelt de vraag: 'Hoe voel je je nu, als Nieuw Dennendaller vandaag?' en sombert over 'opheffen van de Stichting Nieuw Dennendal, over loslaten van datgene waarvoor je zo veel zo lang op het spel hebt gezet'. Verder bevat het krantje nieuws over de Lorentz-pupillen in de RPI, aan wier terugplaatsing wordt gewerkt. En Aat Hougee slaat alarm over de kas van Nieuw Dennendal, waarvan de bodem in zicht is gekomen. Op een bestuursvergadering van de Stiching Nieuw Dennendal van 17 oktober zijn aanwezig: Jan Mulder (voorzitter), Bram Peper (penningmeester), Martin Vernooy, Loek Speyer, Wim Meyering, Jet Douwes, Wybe Reitsma, Carel Muller, afwezig Ada Benting en Piet Reckman. Meyering vertelt over een brief van het ministerie waarin wordt bevestigd dat in principe medewerking wordt verleend aan de vestiging van een inrichting voor 36 pupillen. Aan de erkenning worden onbekende voorwaarden gekoppeld. Nieuw Dennendal eist daarentegen opnieuw garanties betreffende een groter aantal pupillen. Het wachten is op nadere informatie van het ministerie. - 25 okt.: NDV van 25/8 opent met 'het is nog niet het laatste nummer, hoewel dat niet veel meer schijnt te schelen'. Het krantje citeert uit een artikel van Arend Jan Heerma van Voss in de HP, waarin wordt gesteld dat Nieuw Dennendal op een plenaire vergadering van 17 oktober bijna was opgeheven uit frustratie over het uitblijven van medewerking van het ministerie. In de slotalinea stelt Heerma van Voss dat Hendriks de beweging in feite laat 'doodbloeden' als hij vasthoudt aan zijn voornemen van een inrichting van maximaal 36 pupillen in Noord-Holland, Friesland of Groningen, plus evaluatiekommissie. Een groep nieuwdennendallers, onder wie Carel Muller en Jan Mulder, overweegt verhuizing naar Groningen. De Telegraaf vraagt zich naar aanleiding hiervan af of 'Nieuw Dennendal naar Groningen verhuist'. NOVEMBER: Opheffing Stichting Nieuw Dennendal - 1 nov.: NIEUW DENNENDAL IS DOOD, LEVE DE NIEUW DENNENDALLERS, zo valt te lezen in NVD van 1 november '74. 'Deze week hebben plenaire vergadering en bestuursvergadering besloten er een punt achter te zetten. Een hard besluit, maar het werd gevoeld als de enige mogelijkheid', aldus het commentaar. In een ingekomen brief van 28/8 laten Jan Mulder, Jet Douwes en Carel Muller weten: 'Op de laatste bestuursvergadering hebben jullie gemerkt dat wij niets zien in het voorstel Hendriks', dat wordt gekenschetst als 'veel te klein, geen verdunning, niet landelijk, niet experimenteel'. Verder wordt geconstateerd dat het niet mogelijk is Hendriks tot verandering van gedachten te bewegen. 'Onze mening is dat we dat niet kunnen, omdat ons daartoe de macht ontbreekt. Er zijn niet duizenden ouders die eisen dat er een leef- en werkgemeenschap komt, er zijn niet honderdduizenden Nederlanders die er bij hun volksvertegenwoordigers op aandringen dat er een Nieuw Dennendal moet komen'. Verder wordt aangekondigd: 'We gaan door met de strijd. Doel blijft een culturele revolutie die alle mensen, de zwakzinnigen voorop, kans geeft op vrijheid en ontwikkeling.' Aan Den Uyl is namens Nieuw Dennendal op 28 oktober een brief verzonden: 'Beste Joop, wij als Nieuw Dennendallers laten je hierbij weten dat we het voor gezien houden Het lukt ons kennelijk niet voldoende steun te krijgen voor ons streven de zwakzinnigen in onze samenleving een menswaardige plaats te geven. De poging om ze uit hun maatschappelijke verdomhoekje te halen en ze een vrije eigen plaats en inbreng te geven in onze cultuur is mislukt. Ze blijven ongewenst, zielig, onderontwikkeld, verplegingsbehoeftig, subhumaan. Wij zijn teleurgesteld. We dachten dat het klimaat in ons land tolerant en menselijk genoeg was om ons de ruimte te geven. We hoopten met name dat jij en dit kabinet inzicht genoeg hadden in de culturele betekenis van ons werk om je wat extra in te spannen om ons wat ruimte te geven. Wat er nu gebeurt lijkt nergens op. Wat Hendriks ons biedt heeft totaal niets te maken met waar we om gevraagd hebben: veel te klein, geen verdunning, niet landelijk, niet experimenteel. Het heeft zelfs niets te maken met een klassieke zwakzinnigeninrichting. Het is een loos gebaar om te verbloemen dat hij nee zegt. We kappen ermee. Wij zijn niet het soort mensen dat bij het 483ste compromis nog denkt met een eigen beleid bezig te zijn. Voorlopig verdwijnen we van het toneel. Wat we te bieden hebben blijft bestaan; we dragen het met ons mee. De groeten, Nieuw Dennendal. Ten slotte berichten Hans Bogers en Fokko Schotanus in het krantje dat men in India meer behoefte heeft aan rijst dan aan mystiek. Ze gaan naar Auroville, de gemeenschap van Sri Aurobindo, volgens hen 'een super-Dennendal'. - 8 nov.: NDV meldt dat maandag aanstaande de stichting definitief wordt opgeheven. In het voorwoord valt verder te lezen dat Carel een huis heeft, in Peize, Noord-Drente, op 10 kilometer van de stad Groningen, en Jet in het nabijgelegen Theesinge. Dick, Jan en anderen zijn wezen kijken in Wijnjewoude, bij Drachten. - 15 nov.: Het 'ongeveer' laatste NDV-nummer verschijnt. Het wordt in een oplage van 1500 exemplaren naar alle financiële begunstigers gestuurd. Als medewerkers worden genoemd: George, Jet, Ida, Bartho, Loes, Wybe, Frank, Els en Aat. De krant bevat de brieven aan de autoriteiten van het Nieuw-Dennendalbestuur, alsmede een VN-artikel van 9 nov. door Tessel Pollmann en Gerard van Westerloo, met als onderkop: Den Uyl's 'royale kans': 36 bedden in een bouwval te Vlagtwedde. Martin de Rooy schetst een positief beeld van de ontwikkelingen in Dirkshorn, waar de commune met een achttal oud-pupillen ondanks enkele problemen zich redelijk handhaaft. Hij constateert dat door de opheffing van Nieuw Dennendal de financiële steun uit die hoek is weggevallen en vermeldt het gironummer van de commune 'Chez Fred' of 'Het Bedoeninkje'. Oud-middelenman van Van 't Hoff Aat Hougee komt met een financieel verslag van Nieuw Dennendal, dat wordt afgerond met een batig saldo van f 2.919,65, te besteden aan diversen als de kosten van het krantje, de telefoon en dergelijke. - 29 nov.: NDV van 29 november opent met 'Nieuw Dennendal voor het laatst'. Het voorwoord besluit met: 'Beste Nieuw-Dennendallers, lieve mensen. Met zijn allen hebben we ons als leeuwen geweerd in een erg moeilijke tijd. Deze slag hebben we verloren, echt waar. Het is een einde, maar ook het begin en wij gaan door met de strijd. Doel blijft een culturele revolutie die alle mensen, de zwakzinnigen voorop, kans geeft op vrijheid en ontwikkeling. We moeten daarom naar nieuwe wegen zoeken om ons in te zetten, niet vasthouden aan betreden paden, zeker niet als die zwaar worden bewaakt. Wij weten voor ons zelf ook nog niet wat we moeten gaan doen, maar we willen onze handen vrij hebben en ons niet meer laten binden door wat een illusie is gebleken. De herinnering aan ons voorbije leven met elkaar in Den Dolder is ons daarvoor te dierbaar.' Het krantje bevat verder het verslag van het laatste 'feest' en een uitvoerige adressenlijst met telefoonnummers. 1975: DEN UYL TELEURGESTELD - begin januari '75.: Er komt nóg een NDV uit, met onder andere een brief van Den Uyl van 9 december: 'Geacht Bestuur, Op uw brief van 28 oktober wil ik nog reageren. De teleurstelling die uit de brief spreekt kan ik mij indenken. In het bestaande bestel van de gezondheidszorg heeft staatssecretaris Hendriks Nieuw Dennendal een eerste groene licht gegeven. Dit geldt voor het bescheiden begin waarom door u zelf is gevraagd (36 pupillen). Dat dit met restrictie geschiedde van vestiging in een van de drie met name genoemde provincies lijkt mij niet onredelijk. Gegeven de adviezen die zijn ontvangen kon de staatssecretaris mijns inziens niet verder gaan: de algemene beginselen van behoorlijk bestuur moeten in acht worden genomen. Een royalere verklaring zou hebben betekend dat Nieuw Dennendal een voorkeurspositie boven andere, ook naar vernieuwing strevende instellingen, zou krijgen. Het groene licht bood de mogelijkheid om de financieringsvragen aan de ziekenfondsraad voor te leggen. Dat was toch voor u ook het voornaamste doel: aan bouwen kon toch voorlopig niet worden gedacht (daarop slaat formeel zo'n verklaring van medewerking in beginsel). Als het experiment in volgende fasen zou komen, had een nieuwe verklaring kunnen worden gevraagd. De adviesaanvrage aan de ziekenfondsraad over erkenning en financiering was uitgegaan maar is na het bericht van opheffing ingetrokken. Het is natuurlijk uw goed recht om te kappen, maar ik vind het jammer. Met de meeste hoogachting, Drs. J.M. den Uyl'. NDV meldt verder dat Vorrink op een partijbijeenkomst in Leeuwarden en Den Uyl tegenover Vrij Nederland er hun teleurstelling over hebben uitgesproken dat Nieuw Dennendal afwijzend heeft gereageerd op het aanbod van het kabinet, dat vooral als een begin had moeten worden gezien. Verder is er een korte samenvatting van een artikel van Arend Jan Heerma van Voss uit de HP van 4 januari, waarin wordt ingegaan op de problemen binnen de staf en het woordvoerderschap van Carel Muller. 'Maas (oud-directeur Pompekliniek) en Muller waren overheersende maar integere idealisten. Ze bouwden een nauwelijks grijpbare machtspositie op, maar die berustte op de kracht waarmee ze anderen een afkeer van macht bijbrachten; ze fungeerden niet alleen als krachtbron, maar werden ook (graag) meegesleept door de ontwikkelingen die ze op gang gebracht hadden. Hun samenspel met de basis was subtiel maar ook wederzijds. Soms leek het inderdaad of zij hun zin, op een ingewikkelde maar toch 'gewone' autoritaire manier, tot een collectief standpunt wisten te maken - maar veel vaker leken ze echt niets meer dan de externe woordvoerder en interne gespreksleider die ze officieel waren. In dat geval was het soms alsof zij hun eigen intuïtieve standpunt (dat nog niet uitgekristalliseerd was) onderhuids doorseinden naar de basis - om het vervolgens in rationelere vorm terug te krijgen en als gemeenschappelijk standpunt onder woorden te brengen.(...) De zwakste plek van Dennendal en de Pompekliniek was niet de top, niet de basis, maar de subtop.' NIEUW DENNENDAL: EEN GOEDE BUURT GESLOOPT In 1975 komt bij de uitgeverij Anthos 'NIEUW DENNENDAL, een goede buurt gesloopt' uit, van Winne Meijering, Bram Peper, Piet Reckman, Bartho Smit, Loek Speijer en Jac. Vroemen, met medewerking van Peter van den Berg, Frans Brinkhus, Jet Douwes, Willem Klootwijk, Wybe Reitsma, Hugo Schneider en Yvonne Zonderop. Piet Reckman stelt in het voorwoord dat het Dennendal-experiment stukliep op: commerciële bouwbelangen, archaïsche structuren en gewoonten van de Particuliere Stichting, het conservatisme van de ABVA-bond, de 'witte rand' van het kabinet-Den Uyl, de kwetsbaarheid van een deel van de ouders, het conservatisme van in Utrecht zetelende PvdA-krachten, de randvoorwaarden waarbinnen de Commissie Langemeijer moest werken, de Zeister politie die weigerde werk te weigeren, en ten slotte de vernieuwers zelf, die onvoldoende in de gaten hadden dat 'hun sociale model een anticipatie was op een maatschappij waarin de kapitalistische/autoritaire strukturen zijn afgebroken' (blz. 5,6). De PvdA'ers Winne Meijering en Bram Peper stellen in hun bijdrage, 'De Politiek en Nieuw Dennendal', dat het hun 'stellige overtuiging is dat wanneer minister Vorrink zelf meteen de verantwoordelijkheid had genomen voor het conflict (...) Nieuw Dennendal veel betere kansen had gekregen voor overleving'. Zij stoelen die overtuiging op de overwegingen dat Vorrink 'minder bang en formeel is uitgevallen dan haar staatssecretaris' en 'een wijze van werken heeft die partijen had gedwongen rond de tafel te gaan zitten'. De schrijvers menen dat Vorrink door de strikte taakafbakening tussen Hendriks en haar voor een '- o.i onjuiste - politieke gedragslijn' koos, waardoor zij vervolgens 'met handen en voeten gebonden' was aan 'gestes van de afwachtende, weinig doortastende Hendriks'. Vorrink 'kon daarna weinig anders doen dan het beleid van Hendriks dekken' (blz. 130). Zij besluiten somber: 'Het feit dat het niet mogelijk is gebleken deze verworvenheden te behouden, stemt pessimistisch. De marges waren al klein, zij bleken nog kleiner te zijn. Een 'open en ontspannen samenleving' moeten we voorlopig maar vergeten' (blz. 139). CAREL MULLER EN DEN UYL In het Na Dennendal...-interview met Carel Muller (Na Dennendal, Op zoek naar perspectieven in de gezondheidszorg, Stichting Trezoor, 1984) onthult interviewer Hans Spijker een bezoek van Carel Muller aan Den Uyl. Helaas wordt niet vermeld wanneer het heeft plaatsgevonden. Carel Muller kon zich de datum desgevraagd niet herinneren, waarschijnlijk mei of juni '74. Toen Godfried van Run Carel interviewde voor het op 3 december 2002 uitgezonden programma van VPRO's Andere Tijden en hij hem daarnaar vroeg, antwoordde Carel Muller dat hij onaangekondigd op bezoek was gegaan. 'Een briljante zet', volgens Van Run. Uit het interview met Spijker: 'Ik heb in '74 een keer gepraat met Den Uyl, in Buitenveldert. We zijn er een keer met het hele gezin naartoe gegaan om te vragen waarom er niets gebeurde. 'Ja het CDA dit en dat, het is allemaal zo wankel, de benzinecrisis!' Ik zeg: 'ja man, je mag best tegen me zeggen dat Dennendal te onbelangrijk is om het kabinet op te laten springen, ik zou de eerste zijn om dat toe te geven. Maar het punt is wel - of die zaak het nou waard is of niet - dat de tegenstellingen zo zijn aangescherpt, dat als je nu door de bocht gaat, je het dan verder wel kunt vergeten. Niet omdat jouw achterban zo verschrikkelijk zegt dat Dennendal moet blijven - dat is helemaal niet zo - maar wel in de politiek. Niet alleen om Dennendal gaat het, maar om of je de coalitie durft te laten springen op dingen die jou dat waard zijn!' Ik had het idee dat hij dat niet echt begreep: ik had het gevoel dat de metacommunicatie van Dennendal hem gewoon ontging. Het CDA heeft later de winst binnengehaald. Politiek gezien was het niet handig om Dennendal te laten vallen; je had er veel beter over kunnen struikelen, dan maakte je duidelijk dat je het eropaan wilde laten komen, met welke zaak ook. Nu maakte je duidelijk dat je, wat er ook gebeurde, de coalitie wilde redden. Het laatste jaar zouden ze gaan oogsten, zou er medezeggenschap en noem maar op komen. En toen ging het kabinet over de kop! (...) Al die waarden (van het kabinet) zaten natuurlijk in principe in Dennendal. De waarden die de PvdA in zijn vaandel voerde: misschien waarden-met-lang-haar, maar het waren dezelfde mensen en de mensen voelen dat; dat voelde het CDA, maar dat voelden de PvdA-mensen ook. Daarom was het wel een belangrijke zaak om er de messen voor te slijpen' (blz. 107).